معروف پنجابی شاعر‘ دانشور‘ نقاد تے پاکستان پنجابی ادبی بورڈ دے صدر مشتاق صوفی دی گل بات
پنجاب دی دھرتی صدیاں توں دنیا بھر وچ اپنی وکھری پہچان رکھدی اے، ایہدی اک وجہ ایس زرخیز دھرتی دے لوک نیں جہڑے بڑے محنتی تے مٹھا لہجہ رکھدے نیں۔ پنجاب دے ایہناں لوکاں وچ اک ناں مشتاق صوفی ہوراں دا وی اے۔ آپ پنجابی دے منے پر منے شاعر‘ نقاد‘ دانشورتے پاکستان پنجابی ادبی بورڈ دے صدر نیں۔ پنجابی زبان دیاں ادبی خدمتاں لئی ایہناں نوں وکھو وکھ ایوارڈاں توں وی نوازیا گیا اے۔ پچھلے دہاڑے اسیں اوہناں نال خصوصی گل بات کیتی جہڑی اسیں اپنے پڑھن ہاراں لئی پیش کر رہے آں۔
س: تسیں اپنے بارے کجھ دسو؟
ج: میں ساہیوال وچ پیدا ہویا تے ایف اے تک دی تعلیم ایتھوں ای حاصل کیتی فیر میں گورنمنٹ کالج لہور توں بی اے تے پوسٹ گریجویشن انگریزی لٹریچر وچ کیتا۔
س: تسیں انگلش لٹریچر دے طالب علم سو تے پنجابی زبان نال کس طرح جڑ گئے؟
ج: مادری زبان نال محبت ہونا انسان دی فطری گل اے۔ گھر وچ صرف پنجابی زبان بولی جاندی سی‘ ایس واسطے اپنی زبان نال جڑت پہلے توں موجود سی۔ پر ایس ول آیا میں اتفاقیہ طور تے سی، میں گورنمنٹ کالج لہور وچ بی اے دا طالب علم سی ایتھے کالج دی اک سوسائٹی پنجابی مجلس سی تے اوس ویلے اوس دا سیکرٹری بنن دی اہلیت پوسٹ گریجویٹ ہوندی سی۔ اجمل نیازی جہڑے میتھوں سینئر سن، اوہناں دے عہدے دی مدت ختم ہو گئی تے اجمل ہوراں نے مینوں آکھیا کہ توں پنجابی مجلس دا سیکرٹری بننا اے۔ میں اوہناں نوں آکھیا کہ میں تے اجے بی اے دا طالب علم آں۔ اوہناں نے آکھیا کہ کجھ نہیں ہوندا تے ایس طرح میں پنجابی مجلس دا سیکرٹری بن گیا۔ فیر کالج وچ پنجابی مجلس دا فنکشن سی، پروفیسر جیلانی کامران جہڑے میرے استاد وی سن، اوہناں نے مینوں آکھیا کہ ایس پروگرام وچ پنجابی لکھاری نجم حسین سید نوں سد لوو۔ میں اوہناں نوں بلایا تے اوہناں نے کجھ نظماں پڑھیاں۔ اوہناں دی شاعری سن کے مینوں بڑا چنگا لگا۔ فیر اوس توں بعد میری نجم حسین ہوراں نال دوستی ہو گئی، ایتھوں میرا پنجابی زبان ول دھیان زیادہ ہو گیا تے میں لکھنا شروع کر دتا۔ اوہناں دناں وچ پنجابی ادبی سنگت دا اکٹھ وائی ایم سی وچ ہوندا سی جہدے جوائنٹ سیکرٹری تنویر ظہور سن۔ اوہناں نوں میرے بارے پتہ لگا تے اوہناں نے مینوں دعوت دتی کہ تسیں ایتھے اپنی اک نظم پڑھو‘ میں وائی ایم سی گیا تے نظم پڑھی لوکاں نے داد دتی مینوں اوس ویلے بڑا چنگا لگا کیوں جے شہرت ہر اک نوں پسند ہوندی اے تے فیر میں وی باقاعدہ لکھنا شروع کر دتا۔
س: تسیں ہن تیکر پنجابی ادب دی جھوی وچ کیہ کجھ پا چکے او؟
ج: میرا خیال اے اَٹھ، نو کتاباں نیں جہدے وچ شاعری‘ ترجمے‘ لوک گیتاں دیاں کلیکشن شامل نیں تے باقی کجھ کتاباں آ رہیاں نیں۔
س: تہاڈی پہلی کتاب’’ساوی دا ڈھولا‘‘ سی، تسیں اوہدا ذکر کجھ گھٹ کردے او اوہدی کیہ وجہ اے؟
ج: میں ’’ساوی دا ڈھولا‘‘ جدوں لکھی اودوں میں طالب علم سی بالکل جوان عمری سی۔ مینوں لگدا اے کہ طالب علم دا ویژن تے تجربہ محدود ہووے گا، ایس لئی میں ایہدے بارے گھٹ گل بات کرنا واں۔ دوجا کجھ لوکاں نوں ایہدا بولڈ لہجہ پسند نہیں آیا تے میرا خیال اے ایہہ گل وی ٹھیک اے کیوں جے نوجوانی وچ بندے نوں شاید ایہہ احساس نہیں ہوندا کہ ایہدا لہجہ کناں بولڈ ہونا چاہیدا اے۔
س: پاکستان پنجابی ادبی بورڈ دے تسیں صدر او، ایس ادارے تے پنجابی زبان دے وادھے لئے تسیں کیہ کیتا اے؟
ج: پاکستان پنجابی ادبی بورڈ 1975ء وچ بنیا تے ایہدا بنیادی کم کتاباں چھاپنا‘ کھوج کروانا‘ ادبی تے ثقافتی بیٹھکاں کروانا اے۔ سب توں پہلاں پاکستان پنجابی ادبی بورڈ نے کلاسیکی ادب نوں غلطیاں تے مغالطیاں توں پاک کر کے چھاپن دی کوشش کیتی۔ لوک ادب جہڑا نسلاں توں کسے قوم دا ثقافتی ورثہ ہوندا اے ساہمنے لیاندا گیا۔ بورڈ دے زیر اہتمام سیمینار کروائے جاندے نیں تاں جے لوکاں نوں اوہناں دی مادری زبان دی اہمیت بارے شعور دتا جا سکے۔ دانشور تے محقق محمد آصف خاں (مرحوم) ہوراں نے پنجابی تے پنجاب دی تاریخ تے کتاباں چھاپیاں سن اسیں اوہناں دے کم نوں ہور اگے ودھا رہے آں، ایس توں اڈ اک نواں کم وی شروع کیتا اے ساڈا اداری ہر سال 21 فروری نوں ’’ماں بولی دیہاڑ‘‘ مناندا اے، ایہدے لئی وکھو وکھ تنظیماں نوں اک پلیٹ فارم تے اکٹھا کروا اے جہدے وچ سیاستدان‘ آرٹسٹ‘ لکھاری تے حیاتی دے ہر شعبے دے نال تعلق رکھن والے لوک شامل ہوندے نیں۔ ایہدے وچ ساڈا صرف اکو مطالبہ ہوندا اے کہ پنجابی زبان نوں پرائمری دی سطح توں شروع کیتا جاوے تے فیر ای ایہدیاں جڑاں پیڈیاں ہون گئیاں۔
س: کہیا جاندا اے کہ ’’ماں بولی دیہاڑ‘‘ دے ناں تے تسیں لکھاں روپیے جمع کیتے سن اوہ کتھے خرچ کر رہے او؟
ج: پاکستان پنجابی ادبی بورڈ نہ تے سرکاری اے نہ کسے اک بندے دی ملکیت اے۔ ایس ادارے دا کم معیاری تے سستی کتاباں چھاپنا اے تاں جے عام بندے تک ایہدی رسائی ہو سکے۔ ایس بورڈ وچ اسیں دو سو کتاباں چھاپ چکے آں تے کجھ پائپ لائن وچ نیں۔ میرا دعوٰی اے کہ ایہہ واحد ادارہ اے جیہدا سب توں گھٹ انتظامی خرچہ اے۔ شفقت تنویر مرزا ہوراں توں بعد ایس دا صدر مینوں بنایا گیا اے۔ اوس ویلے ایس ادارے وچ کوئی پیسہ نہیں سی تے پنجاب حکومت کدی 50 ہزار دے دیندی سی، صرف اکاومی آف لیٹرز سانوں 2 توں 3 لکھ روپیہ دیندے سن۔ پنجاب گورنمنٹ نے دو سال پہلے 50 ہزار روپیے دتے سن جہڑے اسیں واپس کر دتے سن۔ پہلے سال جہڑا چندہ سی اوہ زیادہ اکٹھا ہویا سی تے دوجے سال وی ایس چندے وچوں کجھ بچ وی گیا سی، اوہ سارے پیسے اسیں ادارے تے خرچ کر دتے سن۔ ایتھے میں اپنے اک مہربان دوست نجم سیٹھی ہوراں دا ذکر ضرور کراں گا کیوں جے ایہہ ادارہ اج چل رہیا اے تے ایہدے وچ ایہناں دی بڑی مہربانی اے۔ جدوں نجم ہوری پنجاب دے نگران چیف منسٹر بنے تے میری اوہناں نال ملاقات ہوئی۔ میں اوہناں نوں بورڈ دی حالت بارے گل کیتی تے اوہناں مینوں آکھیا کہ توں چھیتی لکھ کے دے۔ میں لکھ کے دتا تے اوہناں نے 25 لکھ گرانٹ سانوں دتی، اوس رقم دے سر تے اج ایہہ بورڈ چل رہیا اے۔
س: کیہ پنجابی زبان وچ اپنی طاقت ہے کہ اوہ علمی سطح تے سرکاری زبان بن سکے یاں اردو تے انگریزی کا متبادل بن سکے؟
ج: پنجابی زبان نال اردو دا کوئی مقابلہ نہیں اے۔ اردو کہڑی علمی یاں سائنس دی زبان اے۔ جے تسیں پنجابی زبان نوں استعمال کرو گے تے اُردو توں بہتر نتیجہ دیوے گی کیوں جے لوکاں دی اپنی زبان اے پنجابی زبان دیاں ایتھے جڑاں نیں لفظ لینے آسان نیں۔ اُردو زبان وچ تسیں لفظ عربی‘ ہندی یاں فارسی توں لیندے او، اوہدا اپنا تے کوئی لفظ نہیں۔ سندھی‘ بلوچی‘ پشتو تے پنجابی زبان دا اپنے لفظاں دا ذخیرہ اے۔ اُردو زبان دے کول ایہہ سہولت موجود نہیں۔ میں سمجھنا واں کہ اردو کوئی علمی زبان نہیں اے تے نہ ایہدا کوئی ساڈے واسطے وڈا مسئلہ اے۔ انگریزی انٹرنیشنل تے علم دی زبان اے ایہنوں سنجیدگی نال لینا چاہیدا اے پر صرف ایس حد تک کہ ساڈیاں اپنیاں زباناں نہ ختم ہو جان۔ اُردو، انگریزی یاں کسے وی زبان نوں ایہہ اجازت نہیں دینی چاہیدی کہ ساڈی اپنی زبان ختم ہو جاوے۔ پنجابی زبان نوں سیاسی اشرافیہ تے ایلیٹ کلاس نے آپ ای ختم کیتا ہویا اے، کسے سندھی‘ بلوچی نے آ کے ساڈے تے جبر نہیں کیتا۔ دستور وچ لکھیا ہویا اے کہ صوبائی حکومت جدوں چاہوے اپنی سرکاری (علاقائی) زبان بنا سکدی اے۔
س: کجھ نجی چینلاں دے مزاحیہ پروگرام پنجابی زبان دا امیج خراب کر رہے نیں ایہدے بارے تہاڈی کیہ رائے اے؟
ج: پنجابی زبان نوں بھاویں سرکاری سطح تے رائج کیتا گیا اے پر پنجابی زبان دی ہمیشہ اک طاقت رہی اے کہ ایہنے اپنے آپ نوں مارکیٹ وچ منوایا اے مثلاً پنجابی فلم چنگی ہووے یاں بھیڑی بزنس کردی اے۔ پنجابی گانا اے تے اوہدے وچ بالی وڈ توں لے کے لالی وڈ تک‘ پشتون سنگر توں اُردو سپیکنگ گلوکار وی پنجابی گانا گاندے نیں۔ کیوں گاندے نیں ایس لئی کہ ایس زبان وچ اک طاقت تے کشش اے۔ پنجاب وچ سنگیت دی ریت وی بہت وڈی تاریخ اے۔ لیکن اک گل میں ضرور آکھاں گا کہ کسے زبان نوں وگاڑنا نہیں چاہیدا۔
س: نویں لکھن والے لکھاریاں نوں تسیں کیہ صلاح دیو گے؟
ج: شاعری دی روایت ہزار سال پرانی اے۔ شاعری توں علاوہ وی بہت سارے کم دی ضرورت اے۔ میں لکھاریاں نوں صلاح دیواں گا کہ شاعری گھٹ کرو تے نثر زیادہ لکھو، کیوں جے لوک غزل یاں نظم لکھ کے خوش ہو جاندے نیں۔ جے اوہ نثر لکھن گے تے اوہناں نوں محنت، ترتیب تے کھوج کرنی پوے گی، انج پنجابی ادب وچ وادھا ہووے گا تے پنجابی زبان امیر ہووے گی۔
“
