سید زیارت حسین جمیل ۔۔۔ کمزوراں، ماڑیاں تے لسیاں دا انکھی شاعر

جیہڑی وچ زیارت دے گئی مینوں میری ماں
میں پنجابی چھڈ نہیں سکدا ، میرے ادب دی تھاں
. . . . . . (1940—-1992) . . . . .
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
تحریر :ڈاکٹر اظہار احمد گلزار

“جیہڑی وچ وراثت دے گئی مینوں میری ماں ۔۔۔۔
میں پنجابی چھڈ نہیں سکدا ، میرے ادب دی تھاں”
۔۔۔۔۔۔۔۔ایس مشہور زمانہ شعر دے شاعر سید زیارت حسین جمیل’ فیصل آباد دے اگھے تے منے پرمنے پنجابی شاعر سن۔اوہ 14 مئی 1940ء نوں سید عطا اللہ شاہ بخاری دے گھر امرتسر (ہندوستان) وچ پیدا ہوۓ ۔ایناں دے والد سید عطا اللہ شاہ بخاری حکمت دا کام کردے سن۔ونڈ مگروں ایناں دے خاندان نے امین پور بنگلہ روڈ اتے نتھو چک ضلع فیصل آباد وچ آن ڈیرے لائے۔ایناں نے ڈسٹرکٹ پبلک مڈل سکول نز والا بنگلہ ضلع فیصل آباد توں مڈل دا امتحان پاس کیتا۔اپنے گھر دے ماڑے حالات پاروں آگے تعلیم جاری نہ رکھ سکے۔کچھ عرصہ کریسنٹ ٹیکسٹائل ملز وچ مزدوری کیتی۔تے پھر ایس نوکری دے نال نال پرائیویٹ طور تے میٹرک دا امتحان پاس کر لیا تے واپڈا وچ اسسٹنٹ لائن مین بھرتی ہو گئے تے حیاتی دے اخری دم تیک ایسے عہدے تے کم کردے رہے۔
ایناں دا ویاہ 1952 وچ ہویا۔اللہ سوہنے نے ایناں نوں دو پتر تے پنج دھیاں توں نوازیا۔۔ایناں نے اپنی شاعری دا باقاعدہ آغاز 1958ء وچ کیتا ۔شاعری وچ ایناں حافظ محمّد حسین حافظ کولوں اصلاح لئی ۔تے اوہناں نوں اپنا باقاعدہ استاد منیا ۔
سید زیارت حسین جمیل نے چھوٹیاں وڈیاں اٹھ کتاباں تصنیف کیتیاں ، جنہاں وچ “پتھر وچ تریڑ”،”زیارت رسول”، “زیارت مدینہ”، “زیارت حسین”، “زیارت علی”، “زیارت محبوب”، تے “زیارت حضور” شامل نیں۔
سید زیارت حسین جمیل نوں ایہہ اعزاز حاصل سی اوہناں دا کلام ملک دے نامور قوالاں تے گائیکاں نے اوس نوں امر کر دتا ۔۔جنہاں وچ استاد نصرت فتح علی خان قوال، بدر میاں داد قوال، نتھے خان قوال توں اڈ کئی نامی قوالاں دے ناں شامل نیں ۔
اونہاں نے 1958ء وچ اپنی شاعری دا آغاز کیتا تے پنجابی ادب دی بڑھوتری واسطے “بزم نوید”بنائی تے کئی شاعر تے ادیب ایس بزم راہیں متعارف کرائے ۔سید زیارت حسین جمیل ایک متحرک تے انتھک پنجابی شاعر سن ۔اینہاں دے سلوکے وچ ہر ویلے درجناں دی تعداد وچ اوہناں دیاں نعتاں تے غزلاں موجود ہندیاں سن ۔
فی البدیع شعر کہن وچ اونہاں نوں ملکہ حاصل سی ۔بابا عبیر ابو زری دے ڈیرے تے باقاعدگی نال حاضری بھرن والیاں وچ ایہہ وی شامل سن ۔اونہاں دے سنگیاں وچ لالا محسن رفیع جواز ،حاتم بھٹی ،بابا عبیر ابوزری، اسیر سوہلوی، نور محمد نور کپور تھلوی ، دلشاد احمد چن ، بسمل شمسی ، منظر فارانی ، یعقوب سفر ، اقبال شیدا ، عبد الغفور شاہد ،حکیم رمضان اطہر ، جوہر جالندھری ، احمد شہباز خاور، اقبال اختر ،شوق عرفانی، اخلاق حیدر آبادی تے عبدالوحید اختر دے ناں نمایاں نیں ۔۔

ایناں دی شاعری وچ کمزوراں تے ہینیاں دے دل دی آواز اے ۔۔اوہ لاچاراں تے درداں وچ ڈبے لوکاں دے دکھاں نوں شعراں دا روپ دیندے رہے ۔” پتھر وچ تریڑ ” دے اک اک شعر وچ انسانی ہمدردی تے ظلم دے خلاف حق گل کہن دا انملا جذبہ وکھالی دے ریہا اے ۔۔سید زیارت حسین جمیل اپنی شاعری راہیں پیار ، امن ،سکون ، بھائی چارے تے ایکتا دا سبق دین والے جری شاعر نیں ۔اونہاں دیاں غزلاں وچ تھاں تھاں وطن دوستی دا بھرواں حوالہ ملدا اے ۔۔اونہاں نے اپنے شعراں نوں ذات نہیں ،لوکائی دا ترجمان بنایا اے ۔۔۔اوہ ظلم ، جبر ،جھوٹ ، نال جنگ لڑ دے لڑ دے آپوں دل دے روگ وچ مبتلا ہو گئے تے ہر ویلے دل دے عارضے دی دوائی اپنے کول رکھن لگ پئے ۔تے پھر دل دے ایسے روگ پاروں پنجابی زبان دا سوہنا تے بانکا شاعر 20 فروری 1992ء نوں جمعۃ المبارک دے دن پنجابی پیاریاں نوں ہمیش لئی اداس چھڈ گیا اونہاں دا نتھو چک ضلع فیصل آباد دے شہر خموشاں وچ مدفن اے ۔۔۔۔سید زیارت حسین جمیل بھانویں ساڈیاں نظراں توں اولے ہو گئے نیں پر اوہدا ہرمن بھوندا کلام آج وی ساڈیاں سماعتاں وچ خوشبوؤاں بکھیر ریہا اے ۔۔۔۔
اونہاں دا شعری مجموعہ ” پتھر وچ تریڑ” جذبیاں تے فکراں دی اجیہی عکاسی کر دا اے ، جیہدے نال انسان نوں حیاتی دی گتھی سلجھان وچ مدد ملدی اے ۔اینہاں سدھے سادھے اکھراں راہیں اپنے دل دی بھڑاس کڈھن دا جتن کیتا اے۔کیوں جے اوہ تصنع تے بناوٹ دی لیپا پوچی نوں پسند نہیں کر دے سن ۔۔۔
سید زیارت حسین جمیل پنجاب دا اک
انکھی شاعر اے ۔اپنی ماں بولی دے ودھارے واسطے اوہ بھرپور کوشش کر دے رہے ۔ماں بولی نال ٹٹ کے محبّت کر دے رہے ۔۔ پنجابی دے ودھارے واسطے اونہاں دا آکھیا ایہہ شعر زبان زد عام ہو گیا اے ۔۔
~جیہڑی وچ وراثت دے گئی مینوں میری ماں
میں پنجابی چھڈ نہیں سکدا میرے ادب دی تھاں
سید زیارت حسین جمیل نے اک مکمل فکر و نظر دی غزل کہی اے ،جیہدے وچ موجودہ دور دے سارے مسائل ،انساناں نوں انسان نال رہن دی جاچ دسی اے ۔اج دے انسان نوں غفلت دی نیندر توں ہلون ہلون کے جگایا اے ۔تاں جے انسان آپو دھاپی دے جال وچوں نکل کے خود غرضی دا جامہ لاہ دیون ۔۔۔اپنی دھرتی تے پیار کھلارن ، انساناں دے دکھ دلدر دور کر دیون ۔۔۔۔۔۔۔” پتھر وچ تریڑ ” کتاب دا سوہنا ناں اے ۔پتھر توں مراد ظالم تے تریڑ اوہدی اوہدی غلطی دا احساس اے ۔۔۔
~ میں آپ نیواں ہو کے کٹ دا ہاں زندگی
نہ ہتھ ایہدے وچ کوئی تیرے کمال دا
ہسدے مکھ ،مٹھی زبان ، حلیم طبع تے نگھی شخصیت دا ایہہ شاعر اپنے دل وچ سوچاں دا اک ہڑ رکھدا سی ۔اوہ اکھاں کھول کھول کے ٹردا اے ۔پیر پیر تے اوہدا ہیٹھلا بلھ دنداں دی کڑکی چہ آ جاندا اے ۔اوہنوں اپنی دھرتی ، اپنی ماں بولی تے اپنی تہذیب نال گوہڑا پیار اے ۔اوہ معاشرے چہ کھلری ہوئی بے انصافی ،ظلم ، دھرو ، لاگت بازی نوں جڑوں مکا دینا چاہندا اے پر ایہہ اوہدے وسوں باہر اے ۔اوہدے وس وچ تے ایہہ ملوک سوچاں نیں تے اوہ ایہناں سوچاں نوں ای شعری ہتھیار بنا کے منفی قدراں دے خلاف جہاد کردا اے ۔اوہدا حساس ذہن معاشرے دیاں خامیاں تے تڑفدا اے ۔اوہ سارے روندے ولکدے لوکاں نوں سکھ چین نال زندگی گزار دیاں ویکھنا چاہندا اے۔۔۔۔۔۔اوہدی غزل ذاتی تے کائناتی دکھاں ،غماں تے محرومیاں دی داستان ایں ۔۔بھکھ ننگ ،بے قدری ، منافقت ، لوبھ کرودھ ،آکڑ ،مغروری ،بے منصفی تے بے حیائی دے جھکڑ جھولیاں چہ اوہ نیک نیتی ، سکھ سکون تے مہر و محبّت دا دیوا بالنا چاہندا اے ۔۔۔۔۔اوہ بکلاں وچ پتھر لکا کے پھرن والے بیلیاں ،نیاں نہ کرن والے منصفاں ،نکے نکے بالاں نوں چپیڑاں مار مار کے کم لین والے ظالماں ، داء تے ای رہن والے بھین بھراواں ،حرص نال بھرے گواہنڈیاں ،دین دے ناں لٹن والے تاجر ملانیاں ، زورا ور چودھر،یاں ، حق مارن والے سیٹھاں ، بے رحم زرداراں تے مطلبی ساکاگیراں نوں گھوری پا کے ویہندا تے اونہاں نوں ظلموں باز رہن دی تلقین کردا اے ۔۔۔۔اوہنوں اپنے آپ دی بیماری دا وی غم اے تےمیڈیکل سٹورراں تے وکن والیاں مہنگیاں دواواں دا وی اوہ غم دے سمندر چہ ڈب کے شعر کہندا اے تے غم ای اوہدی غزل دا بنیادی مدار بن دا اے ۔۔۔۔۔

اپنے آپ نوں لوه کے غم دی بھٹی وچ
تاں کدھرے ایہہ زیارت غزلاں کہندا اے

غم نے ای اوہدے شعراں وچ جذبیاں دا مچ مچایا اے ۔وڈیاں مچھیاں نوں چھوٹیاں کھاندیاں ویکھ کے تے انصاف لبھن خاطر کچہریاں وچ دھکے کھاندے ، بھرم گواندے بے وساں نوں تک کے اوہ ذاتی غم بھل جاندے اے ۔۔

اپنے غم تے سارے ای بھل جاندا ہاں
لوکاں دے غم دل وچ پلدے رہندے نیں

اوہ لوکائی دے ایس سانجھے غم نوں اک پیاری دولت سمجھ دا اے تے ایس تے ڈاہڈا فخر کردا اے ۔۔۔

دنیا دیاں تختاں تاجاں توں ، ایہہ غم دی دولت پیاری اے
تاہیوں تے میرے اتھرو وی موتی نے پر انملے نے

اوہدا شعری نظریہ وی ایسے غم چوں پھٹدا اے ۔اوہ اک مقصدی شاعر اے تے غزلاں توں ہمدردی ونڈن دا کم لیندا اے ۔۔

لوکاں دے دکھ درد زیارت شعراں نال ونڈاواں
زخماں اتے مرہم لوندے نظماں ، غزلاں ، گیت
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
جد وی مینوں آ کے لوکی ، اپنے درد سناؤندے
میں دردیلے شعر سنا کے اوہناں نوں پرچاواں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
اوہدی غزل اک شہر آشوب اے ۔اوہدیاں شعراں وچ ماڑیاں ہماتڑاں دے ہوکے ہاڑے تے چیکاں چانگراں ساڈی بے حسی دا سیاپا کر دیاں نیں ۔۔۔۔اوہ ساڈی عام وسوں دیاں خرابیاں تے خامیاں دا فوٹو بڑی فنکاری نال کھچدا اے ۔۔۔

اونہاں نوں ہن اپنے شملے نویں کرنے پے گئے
ننگے سر جنہاں دیاں دھیاں تهاں تھاں پھر دیاں پیاں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
جیندیاں تائیں رول رول کے مار دے
مر جاندے تے سانبھ کے رکھن مورتاں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
آوندا ویلا ہر گھبرو دا خون نچوڑی جاوے
بھکھ زیارت کر چھڈے نے چہرے وانگ نشییاں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
اوہ اپنے ماحول توں ڈاہڈا تنگ اے ،بھر اوہ کلے ٹھنڈے ہوکے ای نہیں بھردا ۔سگوں مظلوماں نوں تھاپناں تے ہلا شیری وی دیندا اے تے اونہاں نوں ظالماں دے خلاف مزاحمت لئی تیار وی کردا اے ۔۔۔۔

سوچ سمجھ کے نمبر دارا ، نوکر تے ہتھ چک
قاتل نوں ہن قتل دا بدلہ ملدا اے ہن نالو نال
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
ظالم ہتھوں ڈانگ نوں کھوہ کے ، سارے جاؤ ایکا کر کے
ایہہ جو پتھر چکی پھر دے ، سارے ای پران کھلو جاون گے
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
اوہ اپنی دھرتی۔ نوں ماں دا درجہ دیندا اے ۔تے ایہدے سارے روگ مٹا دینا چاوندا اے ۔بھانویں اوھدیاں بانہواں چہ زور نہیں ، پر اوہدے شعراں وچ بڑا زور اے ۔۔ایس لئی اوہ ویلے دے جابراں نوں انج للکار دا اے ۔۔
میرا ہر ایک شعر ترکھا چڑھیا سان گنڈاسا
زردرا ،ایہہ جبر دی رگ تے نہ کدھرے چل جاۓ
پروفیسر ڈاکٹر افضال احمد انور “پتھر وچ تریڑ” دے دیباچے وچ سید زیارت حسین جمیل دی غزل بارے لکھدے نیں ۔
. . ”
“سید زیارت حسین جمیل دی غزل اک شہر آشوب اے ۔اوھدیاں غزلاں وچ ماڑیاں ، ھماتڑاں ،دے ہوکے ،ہاڑے ،چیکاں تے چانگراں ساڈی بے حسی دا سیاپا کر دیاں نیں ۔اوہ ساڈیاں عام وسوں دیاں خرابیاں تے خامیاں دا فوٹو بڑے فنکاری نال کھچ دے نیں ۔”
لالچ لوبھ تھیں انے ہو گئے ہن دھرتی دے جائے
اپنے بھین بھراواں ورگے کتھے گئے ہمسائے
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
پانی چ وڈیاں مچھیاں کھا جان چھوٹیاں
کیہڑی جگہ تے کون ہے ماڑے دے نال دا
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
اوھدیاں اکھاں دے وچ اتھرو لاوے کون گویڑاں
سمجھ نہیں اوندی پتھر دے وچ آئیاں کنج ترہڑاں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
جنہاں دے اتفاق دیاں سن پنڈ وچہ دھماں پیاں
اج اونہاں نے ویہڑے دے وچ کندھاں نے کر لئیاں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
اکو چلھے آگے بہہ کے رل سارے ساں کھاندے
اوہ ویلے ، اوہ سوہنیاں گھڑیاں خورے کیتھے گئیاں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
ماں باپ دی سیوا کر کے دوہیں جہانیں تر جا
رب دی رحمت ورگیاں چھاواں سدا نہ سر تے رہیاں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
جیہڑے آپوں گھڑے چوں پانی پی نہیں سکدے
کنج زیارت لوکاں دی اوہ خدمت کر دے
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
چنگیاں دی صحبت وچہ مندے کجے جاندے
لکڑی دے نال لوہے وی ویکھے نیں تر دے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
تحریر : ڈاکٹر اظہار احمد گلزار