سورج وانگ اے نور دی لؤ رہنی

نور محمّد نور کپور تھلوی ۔۔دی شخصیت تے فکر و فن بارے لکھاریاں تے سوہجواناں دی راۓ ۔
تنویر بخاری
مینوں مڈھوں لاء توں ای بابیاں نال پیار رہیا اے۔ بال پنے وچ میرے چوکھے یار بابے ای ہندے سن۔ایہناں بابیاں چوں حضرت علامہ ابوالمظہرمحمدؒ، مولوی غلام رسول چوہانؒ، مولوی سراج دینؒ، حضرت علامہ غلام یعقوب انورؒ، بابا احمد یار مجبورؒ، حضرت محمد علی فائق ؒ تے بابا نور کپور تھلوی دے ناں میرے دل تے اجے تیک اُکرے ہوئے نیں۔ بابا نور محمد ہوریں میرے بڑے ای گوڑھے بیلی سن جیہڑے عمروں میتھوں پنجی سال وڈے سن یعنی میں اک نسل اوہناں نالوں چھوٹا ساں۔ اوہناں دی وڈیائی دی گل ایہ وے پئی اوہ مینوں شاعری وچ اپنا استاد من دے سن۔ چھوٹا ہون پاروں میرا فرض سی کہ میں اوہناں دا ادب کراں۔ ایسے پاروں میں اوہناں نوں ’’بابا جی‘‘ آکھ کے کواندا بلاندا ساں۔ اوہناں میرے نال بے تکلفی نال کدے وی گل نہیں سی کیتی پر میں اوہناں نوں یار بیلی سمجھدیاں ہوئیاں اوہناں نال بے تکلفی ای ورتدا ساں۔اصل وچ میں اوہناں دی شخصیت دے سوجھ سہپن اتے دلوں بجانوں عاشق ساں۔ میں اک واری اوہناں بارے ایہہ نظم لکھی ۔
بابا نور محمد نور
نور محبت تھیں بھرپور

ہتھیں بدھی باندھے اوہدے
فکر‘ تخیل‘ سوچ‘ شعور

بڈھے وارے گبھرو ہویا
ہو کے جذبیاں اندر چور

میل کے دوئی والیاں وِتھاں
دل دا کھپا چھڈیا پور

وچلی منزل دا اوہ راہی
نہ مختار تے نہ مجبور

خاصاں والی گل کریندا
رہندا عاماں کولوں دور

رسم رواج دا قیدی نہیں اوہ
اوہدا اپنا اک دستور

رب نوں رب دے کارن پوجے
منگدا نہیں اوہ حور قصور

کافر جنہوں کافر آکھن
اوہ تاں مومن ہوگ ضرور

اوہدیاں نظماں دے ہیرو نیں
ہتی‘ کامے تے مزدور
میں بابا جی ہوراں نال کدی وی نہیں رُسیا پر بابا جی ہوریں میرے نال ایس گلوں رُس پیندے سن کہ میں اوہناں دے خطاں دا جواب ویلے سر نہیں ساں دے سکدا‘ یاں اوہناں کول لائل پور نہیں ساں جا سکدا‘ کیوں جے میرے پیراں نوں مہندی لگی ہندی سی۔ بابا جی ہوریں میری مجبوری نوں روسے دا ناں دے کے آکھدے:
بھاویں میرے نال نہ بولے
جیوندا وسدا رہوے بخاری
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
پروفیسر ڈاکٹر غلام شبّیر رانا
کس نوں پتا سی کہ 5 اگست 1917ء نوں ہندوستان دے ضلع جالندھر دے اک پنڈ نور پور راجپوتاں وچ جنم لین دا ہک شخص علم تے ادب دا ایڈا وڈا سیوک تے مہان تخلیق کار بنے گا کہ اوس دا نام روشنی دا نور مینارہ بن کے ابد تیک ذہناں دی تطہیر تے تنویر دا وسیلہ بن جاوے گا۔ نور محمد نور کپور تھلوی نے پنجابی زبان تے ادب دے فروغ لئی جیہڑیاں خدمتاں انجام دتیاں نیں اوہ سونے دے حرفاں نال لکھن دے قابل نیں۔ اوہناں دی شاعری عصری آگہی دا بہوں سوہنا امتزاج اے جیہڑی دو صورتاں و چ سامنے آ کے نگاہواں نوں خیرہ کردیندی اے۔ اوہ ساڈی رہتل تے وسیب وچوں تجربیاں‘احساساں تے جذبیاں دا عطر کشید کردے نیں تے فیر اوہناں بصیرتاں نوں فکر تے فن دی اساس بنا کے صفحہ قرطاس تے منتقل کر دیندے نیں۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
ممتاز بلوچ ( جھنگ)
کپور تھلہ چڑھدے پنجاب چ ہک نویکلے انگ‘ رنگ‘ ڈھنگ تے مزاج والی ریاست آہی۔ اوتھوں دے وسنیکاں دی رہتل بہتل‘ طور طریقے تے سوچ فکر دی پچھان وی نویکلی آہی۔ کپور تھلہ دی پہلوانی دے چرچے وی دور دور تائیں سنائی دیندے سن۔پہلوان مزاج کھلے تے بہادر دل دا مالک ہوندا اے۔ بہادر بندہ ہمیشہ سچی تے کھری گل کرن دا عادی ہوندا اے۔ نواباں تے پہلواناں دی دھرتی کپور تھلہ اچ اکھ کھولن والیا ں شخصیات وچوں ہک دا ناں نور محمد اے۔ ریاست کپور تھلہ دے علاقے نورپور راجپوتاں اِچ چودھری محمد بخش راجپوت دے گھر1917ء نوں پیدا ہوون والے نور محمد نے تریہہ سال اس دھرتی دا پانی پیتا‘ ہوا خوری کیتی تے اوتھوں دی رہتل بہتل وچ وقت گزاریا۔ پنجاب دی ونڈ مگروں راجپوتاں دا ایہ جوان پنجاب دے سورمیاں دی جوہ (رچنا دوآبہ) اچ آباد ہو گیا۔ احمدخان کھرل‘ سوجا بلوچ تے بھگت سنگھ ورگے سورمیاں دے دو آبے اچ رہ رہ کے چوہدری نور محمد ہوراں دے من اچ پیدا ہوون والے سچیار بوٹے نوں پروان چڑھن دا بھرواں موقع ملیا۔ اوہناں دے اندر دے شاعر نے اٹھتالی ورھے بعد شعور دا الفا پایا۔ کنیں حق دیاں مندراں پائیاں تے سچ دی ونجھلی وجانا شروع کر دتی۔ اوہناں سچ دی ونجھلی وجانا شروع کیتی تاں اوہناں دی پچھان ای بدل گئی ہن اوہ چودھری نور محمد دی بجائے نور محمد نورؔ کپور تھلوی دے ناں توں مشہور ہوئے۔
ایہ حقی‘ سچی تے پکی گل اے جے سچے تے کھرے بندے توں اڈ کسے بندے توں وی سچ پچا نہیں ہوندا۔ سچ ہر کسے نوں مچ لگدا اے پر سچا بندہ اجیہے سچ توں چس لیندا اے۔ سچی گل اے جے نور محمد نور کپور تھلوی ہوراں دی کتاب ’’کلیات نور‘‘ اچ موجود بھرویں سچ نوں پڑھ کے چس آندی اے۔
’’کلیات نور‘‘ دے مڈھ اچ اللہ سائیں دیاں شاناں بیان کیتیاں گئیاں نیں۔ دنیا دے ساریاں سچیاراں تے نیک بندیاں وانگن نور محمد نور کپور تھلوی ہوراں دا ایہو یقین اے جے:۔
ہر ہر پاسے شان خدا دی اپنا رنگ وکھاوے
اُس دے مظہر سجے کھبے خود اوہ نظر نہ آوے
جے کوئی آکھے راز خدا دا کھول لواں گا سارا
عقلوں فکروں خالی ہوسی اوہ عاجز بے چارا
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
پروفیسر ڈاکٹر شبّیر احمد قادری
نور محمد نور کپور تھلوی ہوراں نے پنجاب تے پنجابیاں بارے جیہڑے خیابابالات دا اظہار کیتا اے اوہدی بنیاد خلوص دیاں اِٹاں نال رکھی گئی اے۔ اپنی بھوں دے کھیڈدے ملدے مرد تے سوانیاں اوہناں نوں بہت چنگے لگدے نیں تے اوہ اوہناں نال ٹٹ کے پیار کردے نیں ۔پنجاب دی دھرتی تے لوکاں نال اوہناں دی محبت فطری اے کیوں جے اوہناں دا جم پل پنجاب وچ ای ہویا تے فیر اوہ کیوں نہ پنجاب دے گیت لِکھن تے گائون۔ ایہدا ایہہ مطلب نئیں پئی ایہدے نال اوہناں دی شاعری دا کینوس محدود ہو جاندا اے وڈی شاعری ہمیشہ کسے عقیدے تے کسے دھرتی نال جُڑت قائم کر کے اِی کیتی جا سکدی۔ کیوں جے شاعر ادیب تے فن کار ہوا وچ تیر چلانا پسند نہیں کردے۔
نور محمد نور کپور تھلوی دے وچھڑن نال شہر ادب اِک بزرگ تے کہنہ مشق شاعر دے وجود توں محروم ہو گیا اے۔ اوہ شہر دیاں ادبی محفلاں دی جان سن۔ اوہ بڑی باقاعدگی تے شوق نال مشاعریاں وچ شرکت کردے سن۔ نور محمد نور کپور تھلوی خیر دیاں قدراں دے نصیب سن تے بُری قدراں نُوں بری نظر نال ویکھدے سن تے ایہو ای اِک سچے تے کھرے ادیب دی نشانی ہوندی اے پئی اوہ اپنی تے غیراں دی خیر چاہوے ۔ خیر ، امن تے سلامتی دے گیت گائوندا رہوے ۔۔۔۔کوئی سُنے نہ سُنے اپنی دُھن نال گائوندا چلا جاوے ۔ ایہو اوہدے اخلاص دی نشاندہی کردا اے۔ نور محمد نور کپور تھلوی دے فن آگاہ تے مزاج آشنا لوک جان دے نیں پئی اوہناں نے ہر عُہد تے ہر دور وچ ایہو رنگ کھلارے۔ ایسے خوشبو نوں عام کیتا۔ ایہو دولت ونڈی تے ایسے نور توں ظلمتاں دے خاتمے دیاں کوششاں کیتیاں۔
نور محمد نور کپور تھلوی نال میرا تعارف اوہناں دی مشہورِ زمانہ نظم ’’دو نور جہاناں‘‘ (ملکۂ ہند تے ملکہ ترنّم) توں ہویا سی۔ اوہ ایہہ نظم جیس مشاعرے وچ وی سنائوندے ، مشاعرہ لُٹ لیندے سن تے سامعین بار بار ایسے نظم دے سُنن دی فرمیش کردے۔ ایس موازناتی نظم نوں نور محمد نور کپور تھلوی دی سوچ تے فکر دا بھرپور اظہار قرار دِتا جا سکدا اے ۔ اوہناں دیاں نظماں وچوں ’’دو نور جہاناں‘‘ توں اڈ ’’چن جہیاں صورتاںنُوں مٹی نے لُکا لیا ‘‘، ’’سانول موڑ مہاراں ‘‘،’’آزادی ‘‘، ’’چن جہیاں صورتاں‘‘، ’’وارث شاہ دا عُرس‘‘ ، ’’قائد اعظم دی یاد‘‘ ، ’’وساکھی ‘‘ تے ’’تینوں رب دیاں رکھاں‘‘ یادگار نظماں سن جیہڑیاں کئی وار مشاعریاں وچ اوہناں دی زبانی سُنیاں گئیاں۔نُور محمد نور کپور تھلوی دیاں نظماں تے غزلاں دا موضوع ساڈے اج دے سماج دیاں معاشی، معاشرتی تے اقتصادی بے انصافیاں نیںجیہناں پاروں معاشرے وچ گھٹن تے مایوسی جنم لیندی اے۔
نور محمد نور کپور تھلوی جاگدی اکھ دا شاعر اے۔ اوہ اپنے آل دوالے دی حیاتی تے حیاتی اُتے واپرن والیاں حالتاں تے واقعات دا ڈونگھا شعور رکھن والے قلمکار نیں۔ اوہ دھرتی تے واپرن والے ظلم تے دُکھ ویکھ کے چِیک اُٹھدا اے فیر اوہدا قلم اوس ظلم تے ظالم نال جنگ کرن لئی تیار ہو جاندا اے۔درحقیقت نور محمد نور کپور تھلوی دی شاعری ٹھاٹھاں ماردا اِک دریا اے جیہدے وچ انتاں دی روانی راہیں خیالاں دا ہڑھ وگدا وکھالی دیندا اے۔۔
نور محمد نور کپور تھلوی دی فکر و نظر دا سبھ توں اہم حوالہ اوہناں دی پنجابی شاعری ای سی۔ موضوعاتی اعتبار نال اوہناں دی شاعری بڑی رنگا رنگ سی۔ نور محمد نور کپور تھلوی اِک انسان دوست تے محبِ وطن سن، بانیِ پاکستان نال اوہ بہت عقیدت رکھدے سن ۔ اوہناں دی اِک نظم ’’دو نور جہاناں‘‘ (ملکہ ہند تے ملکہ ترنم ) دا بڑا چرچا سی ۔ شعری نشست ہووے یاں نجی محفل، ایہ نظم اوہناں کولوں فرمیش کر کے سُنی جاندی سی۔ اُتوں اوہناں دی پڑھنت نال سواد ہور وی ودھ جاندا۔ ایس نظم دے بند ملاحظہ کرو:
اِک نور جہان جہانگیر والی ، اِک نور جہان اعجاز والی
جے اوہ نور جہاں سی حُسن والی تے نور جہان آواز والی
ایس نور جہان نے اوس وانگر اُپر کسے دے ظلم کمایا نہیں
اپنے میحل دے بیٹھ جھروکیاں وچ کسے دھوبی تے تیر چلایانہیں
کیہڑا راگ ہے راگ دی لُغت اندر جیہڑا ایس نے سودھ کے گایانہیں
جے اوہ نور جہان سی سوز والی تے ایہہ نور جہان ہے ساز والی
اِک نور جہان جہانگیر والی ، اِک نور جہان اعجاز والی
نظم دا آخری بند تے اوہناں دی فکر دا کھُل کھُلا کے اعلان پیا کردا اے۔
جیہڑے وچ مصیبتاں کم آون
سکّے بھائیاں دے نالوں اوہ یار چنگے

سونے وچ خوشبو نہ مُول ہووے
مینوں سونے توں پھُلاں دے ہار چنگے

جیہڑے ہیرے نوں چٹ کے مرن سوہنے
اوس ہیرے توں لوہے دے تار چنگے

مینوں شاہی چوں خُون دی بو آوے
بادشاہواں نالوں فن کار چنگے

دیندے کڈھ اُداسیاں دِلاں وچوں
سرگم چھیڑ دے جدوں آواز والی

اِک نور جہان جہانگیر والی
اِک نور جہان اعجاز والی
نور محمد نور کپور تھلوی جدوں ایہ نظم مکمل کردے تے واہ واہ دیاں آوازاں اودوں تیکر بلند ہوندیاں رہندیاں جدوں تیکر اوہ اپنی سیٹ دے اُتے بہہ ناں جاندے ۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
نور محمد نور کپور تھلوی ……میرے والد…..میرے بہترین دوست
تحریر: کیپٹن محمّد اکرم (فرزند ارجمند’ نور محمّد نور کپور تھلوی)
کئیاں دِناں توں میرا نِکا بھرا اظہار احمد گلزار مینوں میرے ابا جی دے بارے کُجھ لکھن لئی آکھ رہیا سی تے میں کئی دن ایہو سوچن وچ لنگھا دِتے پئی میں کیہ لکھاں …..اِک عظیم تے مثالی باپ بارے اِک پُتر کیہ گل کر سکدا اے .. میں نہ تے کوئی ادیب واں تے نہ ای کدے کوئی لکھت تحریر کیتی اے ۔میں قلم لے کے بیٹھا تے ابّا جی دیاں سنہری تے مٹھیاں یاداں نے مینوں کلاوے بھر لیا تے میں کئی ورھے پچھے اپنے بچپنے وچ چلا گیا۔ اوس ویلے میری عمر کوئی پنج ورھے توں وی گھٹ ہو سی۔ ایہ 1957ء دیاں گرمیاں دا کوئی مہینہ سی جدوں ابا جی ہوری سانوں لین واسطے کراچی چھائونی دے ریلوے اسٹیشن تے آئے سن۔ اوس ویلے اوہ کراچی پورٹ ٹرسٹ وچ اسٹنٹ انجیئنر سن تے کراچی دے جزیرے منوڑہ وچ اوہناں دی رہائش ہندی سی۔ کُجھ دناں پچھوں اوہ مینوں اپنے نال لے کے منوڑہ دے پرائمری اسکول وچ داخل کرائون لئی لے کے گئے۔ سکول مینوں بہت چنگا لگا سی کیوں جے سکول دے گرائونڈ وچ بالاں واسطے جھولے وغیرہ لگے ہوئے سن۔ سکول دی اُستانی نے کُجھ چِر ابا جی نال گل بات کرن مگروں آکھیا پئی ایہ بچہ تے اجے پنج سال دا وی نہیں ہویا۔ تُسیں ایہنوں پنج چھ مہینیاں پچھوں لے کے آئونا کیوں جے اوس ویلے ساڈا نواں سیشن شروع ہونا اے تے ایس دوران اپنے گھر وچ ای اپنے بچے نوں A.B.C.D تے ا، ب، ج تے 100تیکر گنتی سکھائو تے نال ای اردو تے انگریزی دا اِک قاعدہ وی دے دِتا۔ابا جی جدوں دفتر چلے جاندے تے اسیںتِنوں بھراء تے امی جان ایس وڈے سارے بنگلے وچ لائل پور دے اپنے پنڈ دیاں یاداں نوں چیتے کر کے اُداس ہو جاندے۔شام نوں ابا جی آئوندے تے ساری فیملی نُوں نال لے کے منوڑہ ساحل سمندر اُتے لے جاندے تے میں گیلی ریت اُتے A,B,Cتے ا، ب ، ج لکھ کے وکھاندا یاں اوہ سمندر وچ لنگر انداز جہازاں ول اشارہ کر کے آکھدے کہ گن کے دسو پئی کِنے جہاز نیں۔ اوس ویلے مینوں ایہ پتہ نہیں سی پئی آئندہ زندگی وِچ میری ملازمت وی بحری جہازاں نال وابستہ ہو جاوے گی۔ دو تِن مہینیاں مگروں برادرم اظہار احمد گلزار دے والد صاحب چچا جان محمد گلزار خاں وی سانوں ملن واسطے کراچی آ گئے تے اوہناں دیاں چھٹیاں دے دوران ساری فیملی نے کراچی دی جی بھر کے سیر کیتی ۔ ایس توں مگروں ابا جان نے Motor Vehicle Examiner دی نوکری جوائن کر لئی تے ساڈی ساری فیملی بہاول پور آ گئی ۔ ابا جان نے مینوں تے میرے نِکے بھرا میجر ڈاکٹر محمد اسلم نوں عباسیہ ہائی سکول وچ داخل کروا دِتا۔ ساڈی تعلیم اُتے اوہناں دی خصوصی توجہ رہی تے ہر روز اوہ شام نُوں اوہ سانوں نال لے کے بیٹھ جاندے تے خود پڑھاندے رہندے۔
ساڈے سکول وچ جا کے ساڈے استاداں توں ساڈی تعلیمی حالت بارے پچھدے رہندے ۔ اوہناں دے ایس Follow Up دی وجہ توں اسیں اپنی کلاساں وچ لائق طالب علم ای شمار ہندے سی۔جدوں میں چوتھی جماعت وچ ہویا تے اوہناں نوں بہاول پور دے نال نال ضلع ملتان دا اضافی چارج وی دے دِتا گیا۔ جیہدی وجہ نال اوہناں نوں ساہیوال توں لے کے بہاول نگر تے چشتیاں تائیں دوریاں (Tours) اُتے جانا پیندا،فیر مگروں اوہناں دا تبادلہ ای ملتان ہو گیا تے اسیں مسلم ہائی سکول ملتان وچ داخل ہو گئے۔ شعر وشاعری نال اوہناں دی رغبت تے محبت اوس ویلے وی سی تے مینوں چنگی طرحاں یاد اے پئی ساڈے گھر وچ فیض احمد فیض‘ ساحر لدھیانوی ، منیر نیازی توں وکھ ہور وی کئی وڈے شاعراں دے شعری مجموعے موجود سن۔ابا جی ہر روز کوئی نہ کوئی نویں کتاب یاں رسالہ لے کے گھر آئوندے سن۔اوہناں دی اپنی اِک چھوٹی جیہی لائبریری سی۔ نقوش دے سارے ایڈیشن ترتیب وار کمرے وچ پئے ہندے سن تے اِک الماری وچ علامہ اقبال دیاں کتاباں ترتیب نال سجیاں ہندیاں سن۔ حساب تے الجبرے دی اِک کتاب جیہدے مصنف دل محمد صاحب سن اوہ ہمیش اوہناں دے ٹیبل اُتے پئی ہندی سی۔ ایس توں اڈ فارسی دیاں بے شمار کتاباں وی ساڈے گھر وچ موجود سن ۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
افضل احسن رندھاوا: –
نور محمد نور کپور تھلوی فکری طور تے اگانہہ ودھو نظریات نال جُڑے ہوئے اپنی گل سدھے ساویں ڈھنگ نال کہن دے قائل سن۔ اوہناں دی شاعری روایات دی لیہہ تے ٹُردی کِتے کِتے نویں پن دے لشکاریاں نال جگمگ کردی دسدی اے۔ اوہناں دی شاعری وچ معاشرتی، اخلاقی تے سماجی قدراں دے رنگ بڑے گوڑھے نیں۔ اوہ ثقافتی تے تہذیبی قدراں دے محافظ تے روایتی سوچاں تے خیالاں دے امین سن۔ اپنے دیس تے پنجابی دھرتی دی مہک اوہناں دی ہر شعری صنف وچ موجود اے۔ میں ’’کلیاتِ نور‘‘ نوں پنجابی شاعری دے بھاگیں بھرے ویہڑے وچ جی آیاں نوں آکھدا واں۔
نادر جاجوی:-
نور محمد نور کپور تھلوی پنجابی دے مہاسیوک سن۔ اوہناں نے اپنی سانجھ تے جُڑت ہمیش پنجابی نال رکھی۔ اوہناں دی شاعری ہمہ جہت سی۔ اوہناں نے ساریاں شعری صنفاں وچ طبع آزمائی کیتی تے اپنے کلام راہیں خوبصورت تے سدا بہار نظماں نال پنجابی ادب دا دامن مالا مال کیتا اے۔ اوہناں ہمیش پنجابی ادب دی وکھو وکھ سر گرم تحریکاں وچ ودھ چڑھ کے حصہ لیا۔ پنجابی دے ودھارے لئی اوہناں دیاں خدمتاں تے کوششاں حیاتی دے آخری ساہ تیکر جاری رہیاں نور محمدنور کپور تھلوی دے مزاج وِچ تخلیقِ شعر دا مدوجزر ہمیش اوہناں دے فکری تلاطم نال آشنا رکھدا سی جیہدی وجہ نال اوہ ہر دور وچ اِک تازہ دم شاعر دی حیثیت نال پہچانے جاندے رہے۔
راجہ رسالو:-
نور محمد نور کپور تھلوی یاراں دے یار اِک دردمند انسان تے پنجابی دے انتھک سیوک تے شاعر سن جہناں دے وچھڑن نال پنجابی اِک مُخلص کامے توں محروم ہو گئی اے۔اوہناں دے ’’کُلیاتِ نور ‘‘وچ اجوکے دور دی لوکائی نوں جیہڑے غماں ، فکراں تے اندیشیاں نال واہ پے رہیا اے تے اوہ انھے جبر پاروں کراہٹاں تے سسکیاں دا شکار اے۔ ایس استحصال دے خلاف اوہناں کول احتجاج دی کیفیت تے اِک نِدھڑک پُنے دا احساس مِلدا اے۔ نور محمد نور کپور تھلوی ہوریں فیض احمد فیض دے گوڑھے سجن سن ۔ اوہناں اُتے فیض احمد فیض دی سوچ دا چوکھا اثر اے۔ اوہناں حیاتی دے مثبت رویاں نوں اپنایا تے انقلابی فکر اُتے سماجی تے معاشرتی فضا نوں ای غالب رکھیا۔ اوہ غریباں ، مزدوراں ، لسیاں تے کامیاں دی گل کرن والے اِک دردمند شاعر دے طور تے سامنے آئوندے نیں۔ اوہناں جو سوچیا بغیر خوف توں لوکاں دی سوچ دی ترجمانی کردیاں قلم و قرطاس دا سہارا لے کے اوس فکر نوں امر کر دِتا۔
ڈاکٹر اقبال فیصل آبادی:-
نور محمد نور کپور تھلوی اِک چنگے سوجھوان، ادیب تے شاعر ہون دے نال نال اِک بیدار مغز انسان سن۔ اوہناں اردو وچ وی لکھیا پر اوہناں دا وڈا میدان پنجابی سی ۔ جیہدے راہیں اوہناں نے بھرپور پنجابی ادب دی سیوا وِچ اپنا کردار نبھایا۔ پنجابی ادب دی جھولی وچ اوہناں نے حمداں ، نعتاں ، منقبتاں تے غزلاں وی لکھیاں پر اوہناں دی خاص پچھان پنجابی نظم اے۔ اپنیاں لمیاں لمیاں تریہ تریہ چالی چالی شعراں دیاں نظماں وچ اجیہے پھُل کھڑائے نیں جہناں دی مہک لمے چر تائیں پنجابی دے بھاگاں بھرے ویہڑے وِچ واشنا ونڈدے رہن گے۔ انج اوہناں اپنیاں نظماں وچ غمِ جاناں تے غمِ روزگار دوہاں حوالیاں نال اپنے احساس نوں قلم بند کیتا اے۔
نور محمد نور کپور تھلوی اپنی شاعری وچ اجوکے مسئلیاں دی گل کتھ کیتی اے۔اوہناں نال شہر وچ ہون والے مشاعریاں وچ ملاقات ہندی رہندی سی۔ اوہ یاراں دے سچے یار تے اِک نِگھے تے بیبے انسان سن۔ جدوں وی تے جتھے وی ملے کھُلیاں بانہواں تے ہسدے متھے نال ملے۔ اوہ میرے والد میاں ولی محمد صاحب دے یار سن تے اکثر اوہناں نوں ملن آئوندے رہندے سن۔ اوہناں دا مطالعہ بڑا وسیع سی ۔ اوہناں کول بیٹھ کے بندہ اُٹھنا بھُل جاندا سی۔ا وہ پڑھے لکھے تے اِک اعلیٰ عہدے توں ریٹائرڈ ہوئے افسر سن پر اوہناں دی طبیعت وچ عاجزی تے انکساری بہت زیادہ سی۔ اجیہے زندہ دل سُچے تے سچے انسان تے درد دل رکھن والے شاعر روز روز پیدا نہیں ہوندے۔ اللہ اوہناں دا بہشتیں واسا کرے (آمین)
۔۔۔۔۔۔
انجینئر چودھری عبدالستار:-
محترم چودھری نور محمد نور کپور تھلوی صاحب بہت ساریاں خوبیاں دے مالک زندہ دل انسان تے شمع محفل سن۔ اوہمیرے بزرگاں دی تھاں سن۔ اوہناں دا وڈا پُتر کیپٹن محمد اکرم چودھری میرا بھراواں نالوں ودھ پیارا یار اے پر کیپٹن اکرم توں ودھ میرا پیار ، سِک تے احترام چودھری نور محمد نور ہوراں دی ذات نال سی۔ اوہ وی مینوں اپنے پُتر دا یار گھٹ تے اپنا یار بیلی بہتا سمجھدے سن، ایہدی وجہ ساڈے خیالات ، نظریات تے احساسات سن۔ میں چودھری صاحب کولوں بہت کجھ سِکھیا۔ اوہناں قدم قدم تے میری رہنمائی کردیاں زندگی دے رازاں توں جانو کرایا۔ اوہ بڑے پڑھے لکھے سن تے پڑھے لکھیاں دی قدر کردے سن، اوہ اک علم پرور انسان سن جہناں کول جیہڑا وی ملن آئوندا علم دے موتیاں نال جھولیاں بھر کے لے جاندا۔مینوں اوہناں دے نال کئی واری فیض احمد فیض ، سیف خالد ، حبیب جالب ، احمد فراز تے کئی ہور اُچ کوٹی شاعراں دی محفل وچ شریک ہون دا موقع ملیا۔ چودھری نور محمد نوں دینی تے دنیاوی علوم اُتے ڈاڈھا عبور سی ۔ فیض صاحب اوہناں دیاں گلاں تے شاعری بڑی توجہ نال سُن کے بڑی داد دیندے ہُندے سن۔ اوہ فیض صاحب دے گوڑھے سجناں وچوں سن۔ اوہ انجمن ترقی پسند دی لڑی دے اِک خوبصورت موتی سن۔۔چودھری صاحب اِک روشن خیال، سخن فہم تے صاحبِ ادراک انسان سن۔ اوہناں اُردو تے پنجابی شاعری وچ کچلے تے پِسے ہوئے طبقے دی ترجمانی کیتی اے۔لائل پور (فیصل آباد) وچ اوہ پاکستان پیپلز پارٹی دے بانیاں وچ شمار ہوندے سن۔ فیصل آباد وچ پاکستان پیپلز پارٹی دے وڈے وڈے جلسیاں وچ لوک اوہناں دیاں نظماں سُنن لئی بے قرار رہندے سن۔ جدوں میں کھاریانوالا وچ شہزاد ٹیکسٹائل مل دا جنرل مینجر ساں ، چودھری نور محمد مینوں ملوں آ کے جنڈیالہ شیر خان دے نیڑے کڑیال کلاں وچ وسدے پنجابی دے مہان کوی تے گیانی حضرت تنویر بخاری دے بزرگاں دے عُرس تے شرکت کرن لئی نال لے جاندے سن۔ ادب دے ایس گیانی دے دربارے جاون دا عمل اِک نہیں درجناں توں ودھ واری ہویا ہووے گا۔ مشاعرے توں ویہلے ہو کے اسیں رات دے دو تن وجے مڑدے تے مُڑ آ کے اپنی مل وچ آرام کردے۔ اوہناں نال اکثر اوہناں دے پُتر کیپٹن محمد اکرم، رانا افتخار احمد جنرل مینیجر تے اوہناں دا ادیب بھتیجا اظہار احمد گلزار تے کدی کجھ ہور سجن وی ہندے سن ۔ ایہ محفلاں تے ایہ سفر علم و ادب دا چانن ونڈن والے اوہ لمحے سن جہناں نوں بھُلایا نہیں جا سکدا۔
حضرت تنویر بخاری دے ڈیر ے پنجابی دے وڈے وڈے شاعراں تے سوجھواناں نوں ملن تے سُنن دا موقع ملیا۔مینوں چودھری نور محمد صاحب توں تریہاں(30) ورھیاں توں ودھ نیاز مندی رہی اے۔ میں اِک شفیق بزرگ دوست ، شجر سایہ دار ثمر آور دی حیثیت توں محروم ہو گیا واں۔ چودھری صاحب حکومتِ پاکستان دے اِک اعلیٰ عہدیدارسن لیکن دیانت داری ای اوہناں دا اوڑھنا بچھونا رہی اے۔ اللہ رب العزت اوہناں دے درجے بلند تر کردیاں اوہناں نوں نبی کریم ﷺ دی شفاعت نصیب فرمائے (آمین)۔
مسز کنیز اسحاق:-
موت اُتے ساڈا پکا تے کامل یقین اے پر کُجھ لوک مر کے وی جیوندے رہندے نیں۔ اوہ جیہڑے اپنی حیاتی وِچ چنگے تے اعلیٰ کردار ادا کردے نیں۔ چودھری نور محمد نور وی اوہناں ہستیاں وچوں اِک سن ۔ اوہناں دی شخصیت وچ اینی کشش ہندی سی پئی جیہڑا وی اوہناں نوں اِک وار مل لیندا اوہ بار بار اوہناں دے علم دی کشش تے اوہناں دی عاجزی انکساری پاروں چلا آندا۔ اوہ جدوں اپنے علمی خزانیاں چوں کوئی گل چھُوہ دیندے تے فیر علم و حکمت دی اجیہی بارش ہندی جنہوں صرف اہلِ دانش ای سمیٹدے سن۔ پاکستان نیشنل سنٹر دے اکثر پروگراماں وچ چودھری نور محمدنور کپور تھلوی ہوراں نال ملاقات ہندی رہندی سی۔ اوہناں دی تحریر تے تقریر دوواں وِچ علم و ادب دے چاشنی دے نال نال حیاتی دے ڈونگھے رازاں دی گل ہندی سی ۔ اوہناں دیاں گلاں تے تقریراں توں پتہ چل جاندا سی پئی تاریخ پاکستان تے تاریخ اسلام اُتے اوہناں دی ڈونگھی نظر اے۔ اوہناں ساری حیاتی سچ دے پرچارک بن کے حق و صداقت دا علم بلند رکھیا تے لوکائی نوں ایس علم نوں اُچا رکھن لئی سچائی دا ساتھ دیون دا آکھدے رہے۔ اوہ محبتاں پیار تے دُعاواں کرن والے بزرگ سن۔ خُدا وند کریم اوہناں دی مغفرت فرمائے۔
ڈاکٹر محمد ریاض شاہد: –
نور محمد نور کپور تھلوی دی اپنی ثقافت تے رہتل نال گوہڑی سانجھ نہ صرف اوہناں دی شخصیت دا حصہ رہی سگوں اوہناں دے کلام وچ تھاں تھاں وکھالی دیندی اے۔ اوہناں دی گل بات ، اُٹھن بیٹھن تے مل ورتن سارا پنجابی وسوں دی جیوندی جاگدی تصویر سی ۔ حُقہ اوہناں دے مزاج نال رچیا ہویا سی جیہڑا آخری دم تیک اوہناں دے ساہواں نال ساہ لیندا رہیا۔ مٹی دی مہک اوہناں دی شاعری وچ اچیچے طور تے نظر آئوندی اے۔ ایہ اوس دور دییادگار سی جہناں پاکستان دی اُساری وچ اپنا لہو پانی اِک کیتا۔اوہناں دیاں کئی اِک نظماں وچ دیس پیار نال اپنی انمٹ سانجھ تے پریم دے جھلکارے ملدے نیں۔ نور محمد نور کپور تھلوی دی شاعری وچ انسان دوستی تے ظلم جبر دی مذمت دا اظہار وی ملدا اے۔ اوہناں کئی ہنگامی موضوعات اُتے وی نظماں لکھیاں سگوں اجہیاں نظماں وچ بڑی روانی تے زور اے جیہڑا پڑھن والے نوں اپنے نال لے کے ٹُردا اے۔ ایس سلسلے وچ اوہناں دی مشہور نظم ’’قائد اعظم دی یاد وچ ‘‘ اپنے تاثر تے فکر پاروں بڑی اُچی سوچ دی ترجمان اے۔ ایس نظم وچ اوہناں پورے معاشرے وچ ہوون والے جبر لُٹ کھسٹ، افراتفری ، رشوت تے منافقت وچ رچے پاکستانی معاشرے دی بھرپور عکاسی کیتی اے جیہڑی ہر پڑھن والے نوں سوچن تے مجبور کردی اے جے ایس قائد اعظم دے پاکستان وچ کیہ کیہ جُرم پے کردے ہاں تے کیہڑیاں کیہڑیاں کرتوتاں پئے گھولدے آں۔
ڈاکٹر عاصی کرنالی:۔
نور محمد نور کپور تھلوی فیصل آباد دے پنجابی ادب دا مان تے تران سن۔ اوہناں نے پنجابی واسطے بھرواں ادب تخلیق کیتا۔ جیہڑا ’’کُلیاتِ نور ‘‘ دی شکل وچ پنجابی ادب وچ نمایاں تھاں رکھدا اے۔ اوہناں دی شاعری وچ دُنیا دی بے ثباتی ، عاقبت دا فکر ، جھوٹ دی نندیا تے وطن دی محبت دے جھلکارے صاف وکھالی دے رہے نیں۔
نور محمد نور کپور تھلوی نے اپنی شاعری وچ پنجاب دیاں رسماں، رواجاں تے رِیتاں نُوں بڑے ڈھکویں انداز وچ بیان کیتا اے۔ ایہدے نال نال محبتاں ونڈدی دھرتی دے سماجی تے معاشرتی حیاتی دیاں تصویراں وی لفظاں راہیں سوہنے انداز وچ اُلیکیاں نیں۔ جیویں اِک مصور تصویر بنائوندیاں ہویاں اسمان دا رنگ نیلا تے دھرتی دا رنگ بھورا وکھاندا اے ایویں ای نور محمد نور کپور تھلوی نے پنج دریاواں دی ایہہ دھرتی دی سماجی تے معاشرتی حیاتی دیاں تصویراں مقامی بولی دے لفظ ورت کے شعراں وچ جان تے سہپن پا دِتا اے پئی کدھرے وی اوپرا پن محسوس نہیں ہندا۔ اوہناں نے عام بول چال دے اکھراں دا سہارا لے کے اپنے کلام نوں سدا بہار تے ہر من پیارا بنا دِتا اے۔
نصیر احمد اختر:۔
حضرت نور محمد نور کپور تھلوی ہوریں پنجابی ادب دے سچے سیوک تے کہنہ مشق شاعر سن۔ اوہناں نے ہمیش امن محبت تے بھائی چارے دے پھُل کھڑائے نیں۔ دُوجیاں دے دکھاں نوں اپنا جان کے کرلائے تے شعراں دا رُوپ دیندے گئے۔ اوہناں دے شعری اثاثہ ’’کُلیاتِ نور ‘‘ وچ ادب دیاں وکھو وکھ صنفاں نظریں آئوندیاں نیں۔ ’’کُلیاتِ نور ‘‘ رنگ برنگے پھُلاں دا گلدستہ اے۔ اِک پاسے اوہناں دی شاعری وچ تصوف دے رنگ گوڑے نیں تے دُوجے پاسے نعتیہ شاعری وچ نبی کریم صلی اللہ علیہ واٰلہ وسلم دی محبت تے عشق ٹھاٹھاں ماردا وکھالی دے رہیا اے۔ عشق مجازی وچ محب تے محبوب دیاں ناز اداواں دی گل کردے نیں جتھے عاشق عشق تے محبت دی گل کردیاں محبوب دے وصال نال خوش ہو جاندے نیں۔اوتھے جُدائی تے ہجر وچ اُداس تے ملول وی ہو جاندے نیں۔ اوہناں دی شاعری وچ فطری نظارے وی نیں تے یاراں بیلیاں دیاں بے وفائیاں تے بے رُخیاں دا رونا وی۔ کسان دی ہمت نوں سلام وی ملدا اے تے ظالم تے زوراوراں دے ظلم دی ہک ڈاہ کے نندیا وی ………اوہ پنڈاں دیاں روایتی محبتاں دے گیت وی گائوندے نیں تے شہراں دے لوکاں دیاں خود غرضیاں دا نوحہ وی ۔ غرض اوہناں اپنی شاعری وچ ہر طراں دے پھُل کھڑائے نیں۔
خالد سعید فائق:۔
کسے وی جماعت یاں تنظیم دے کارکن ای اوہدا اثاثہ ہندے نیں۔ پاکستان پیپلز پارٹی دی خوش قسمتی رہی اے پئی ایہنوں بے لوث ، مخلص ، انتھک محنت کرن والے بے شمار نظریاتی کارکن ملے۔ ایہناں کارکناں وچوں سانوں چودھری نور محمد نور کپور تھلوی ہوریں وی نمایاں تے سرپرست نظریں آئوندے نیں۔ میں چودھری نور محمد ہوراں نوں 1977ء دے انتخابات وچ پاکستان پیپلز پارٹی دے سٹیج توں انقلابی تے جذبیاں نوں ابھارن والیاں نظماں پڑھدیاں سنیا اے۔ لوک ہزاراں دے جلسیاں وچ ایہناں دیاں انقلابی نظماں سُنن لئی بے قرار رہندے سن۔ جدوں ای چودھری صاحب سٹیج اُتے تشریف لیائوندے، اِک دم چپ ہو جاندی تے لوک چودھری ہوراں دے بلند نعرے لائونا شروع کر دیندے۔ اِک جوش تے جذبہ لوکاں دے دلاں تے طاری ہو جاندا سی ۔ چودھری صاحب نظم کیہ پڑھدے سن اوہ تے لوکاں دے دلاں دیاں تاراں کھڑکا دیندے سن۔ سُتی ہوئی قوم نوں موڈیوں پھڑ کے جگا دیندے سن۔ اِک اِک شعر جوش، ادہم ، ہمت تے غریباں دیاں محبتاں وچ پڑھیا جاندا تے اِک تھرتھلی پے جاندی۔ واہ واہ تے چودھری زندہ باد دے نعریاں نال جلسہ گاہ گونجن لگ پیندا۔
فیر ایس توں مگروں 1979ء تے1987ء دے بلدیاتی انتخابات وچ اوہناں نوں نیڑیوں ویکھن دا موقع ملیا تے اوہناں دی شخصیت وچ چھپیاں کئی خوبیاں توں جانوں ہویا۔ اوہناں دا تعلق چودھری غلام رسول نال بڑا گوڑھا سی جیہڑے دوجی جماعت نال منسلک سن پر چودھری صاحب نے اوہناں نوں صاف صاف لفظاں وچ آکھ دِتا سی، یاری تے دوستی اپنی تھاویں ……میرا ووٹ صرف پی پی پی دے نامزد اُمیدوار دا ای ہووے گا۔ چودھری نور محمد نور ہوراں دی ایہہ صفت سی پئی اوہ پیشہ ور شاعراں توں بہت وکھرا مزاج رکھن والے شاعر سن۔ اوہ یاراں دے یار تے سجناں دا مان ہندے سن۔ اسلامی تہوار اُتے اوہ بڑا ودھ چڑھ کے حصہ لیندے سن۔ ہر سال عید میلادالنبی ؐ دے موقعے اُتے اپنے محلے دی مسیت ’’جامع مسجد نور حنیفہ ‘‘ دے خطیب مولانا محمد بخش رضوی دی دعوت اُتے محفل میلاد وچ تحت اللفظ نعت پڑھدے تے جے کوئی اوہناں نوں نذرانہ پیش کردا تے اوہ خاموشی نال مسیت دے غلے وچ پا دیندے تے میلادالنبی ؐ دے موقعے اُتے نعتاں دے مقابلے دے پردھان یاں منصف وی ایہناں نوں بنایا جاندا سی۔میں چودھری صاحب توں بہت کُجھ سکھیا۔ ایہناں کول بیٹھ کے ، ایہناں نوں سُن کے جیہڑا لُطف آئوندا سی اوہ کدھرے نہیں آیا۔ایہو جیہے لوک ’’ڈھوند اُنہیں چراغ رُخِ زیبا لے کر ‘‘ کتھے ملدے نیں۔ چودھری صاحب محلے وچ وڈیاں تے چھوٹیاں سبھناں دے یار تے بزرگ سن۔ بے شمار جوان منڈے ایہناں کولوں مفت پڑھدے رہندے سن۔ اوہ پڑھیاں لکھیاں دی بڑی قدر تے آدر کردے سن۔
رانا طارق پرویز(سابق ڈائریکٹر جنرل ایف۔ آئی۔ اے):۔
بزرگوارم چودھری نور محمد نور کپور تھلوی ہوریں اِک روشن خیال ، مشفق ، علم پرور تے مرنجاں مرنج شخصیت دے مالک اِک ہر دلعزیز انسان سن۔ اوہناں نے ہمیش محبتاں سمیٹیاں تے محبتاں ونڈیاں نیں۔ اوہناں نے اِک مثالی تے قابلِ فخر حیاتی لنگھائی اے۔ اوہ ساڈے اجیہے بزرگ سن جنہاں کول بیٹھ کے اوہناں دیاں گلاں سُن کے ساڈے اندر دے انسان وچ اِک حوصلہ ، اِک ولولہ تے اِک جوش پیدا ہُندا سی۔ اوہناں ہمیش اگے ودھن دا حوصلہ دِتا۔ اوہناں نوں ملن توں بعد میں ہر واری اِک نواں جوش، نواں جذبہ تے علم دے انملے خزانے لے کے جاندا۔ اوہناں نوں مل کے دلی سکون تے راحت ملدی۔ حیاتی دے رازاں اُتے بحث کردیاں اوہناں دے ذوق مطالعہ دی داد دینی پیندی سی۔ اوہناں دا مطالعہ بہت وسیع سی ۔ اوہناں کول بیٹھ کے اِک گھٹ پڑھیا لکھیا بندہ اوہناں دے سوالاں دے جواب نہیں دے سکدا سی۔ ظرافت وی اوہناں دی شخصیت دا خاصا سی۔ اوہناں دیاں گلاں وچ سماج دیاں برائیاں اُتے مٹھامٹھا طنز ماحول نوں خوشگوار بنا دیندا سی۔ بندہ اوہناں کول بیٹھ کے اکتاہٹ دا شکار نہیں ہندا سی ۔ اوہ گلاں کردے چلے جاندے تے اِنج لگدا جیویں اوہناں دے مونہوں پھُل جڑ رہے ہوون۔ چودھری صاحب ورگے بزرگ روز روز نہیں ملدے۔ اوہناں دیاں خوشبوواں تے مہکاں دی صورت وچ اوہناں دے لائق تے قابل پُتر کیپٹن محمد اکرم رانا، مینیجر ڈاکٹر محمد اسلم رانا تے چارٹرڈ اکائنٹنٹ رانا افتخار احمد اپنے باپ دا ناں روشن کردیاں ملک و ملت دی خدمت کر رہے نیں۔
میں تایا جی چودھری نور محمد نور کپور تھلوی دی مغفرت تے اُچے درجیاں لئی رب سوہنے اگّے دُعا کرنا واں پئی رب سچا اوہناں دی بخشش فرماندیاں ہویاں اوہناں نوں حضور اکرم صلی اللہ علیہ واٰلہ وسلم دی شفاعت نصیب فرمائے (آمین)۔
علی شیر مرزا:-
جناب نور محمد نور کپور تھلوی فیصل آباد شہر دے اِک بڑے دانے بینے انسان تے پڑھے لکھے شاعر سن۔ اوہ فیصل آباد دے اوہناں بزرگ شاعراں وچ شمار ہندے سن جنہاں پنجابی ادب دی آبیاری بے لوث تے بے غرض ہو کے ایس نظرئیے نال کیتی پئی ایہہ ساڈی پچھان، عزت تے آدر اے تے اپنی پچھان تے عزت لئی کوئی وی بااصول انسان اصولاں تے سودے بازی نہیں کر سکدا۔ ایہہ بزرگ پنجابی سوجھوان پنجابی دے ودھارے لئی ہر ویلے سوچدے تے پنجاب، پنجابی تے پنجابیت دا جھنڈا اُچا رکھن لئی جذبیاں نوں اُبھار دے سن۔ فیصل آباد وچ پنجابی ادبی محاذ تے کئی دُوجے پنجابی پلیٹ فارماں اُتے پنجابی زبان دے عاشق ایہناں قلمکاراں وچ جوہر جالندھری ، شوق عرفانی ، عبیر ابوذری ، بری نظامی، بیکس بٹالوی ، اسیر سوہلوی ، عبدالوحید اختر ، زیارت حسین جمیل ، اقبال شیدا ، ڈاکٹر حبیب العیشی ، ڈاکٹر اقبال فیصل آبادی ، بسمل شمسی، حاتم بھٹی ، دلشاد احمد چن ، احمد شہباز خاور ، صائم چشتی ، عبدالستار نیازی ، صدف جالندھری تے نور محمد نور کپور تھلوی ورگے مخلص تے انتھک قلمکار پنجابی دے فروغ تے وادھے لئی لکھدے رہے۔ مشاعرے کرائوندے رہے۔ اخباراں وچ پنجابی لکھدے رہے۔ مشاعریاں وچ بڑی رونقاں ہوندیاں سن۔ اج ایہناں وچوں بہت سارے شاعراں دے وچھڑن نال محفلاں سُنجیاں تیویران ہو گئیاں نیں۔پنجابی زبان تے پنجابی شاعری دی مدھ بھری سریلی واج کناں وچ پائون لئی کوئی ڈھنگ دی تھاں نظر نہیں آئوندی۔ نور محمد نور کپور تھلوی پنجابی شاعراں دے سرخیل ای نہیں سگوں اِک احترام تے وقار دی علامت سمجھے جاندے نیں۔ اوہناں دیاں گلاں وچ وی علم تے حکمت دے سُومے پھٹدے سن۔ اوہ اپنی زندگی وچ خوددار باضمیر تے جرأت ہوون دے نال نال اپنی شاعری وچ اک دلیر شاعر دے طور تے ساہمنے آئوندے نیں ۔ اوہناں دیاں نظماں لوک بڑے شوق نال سُندے کیوں جے اوہناںدیاں نظماں وچ حوصلہ تے دلاں نوں ابھارن والا جذبہ ہندا سی ۔ اوہناں دا کلام تے پڑھنت اجیہا ہندا سی پئی محفل مشاعرہ وچ لوک اِکو نظم اوہناں کولوں بار بار سُنن دی فرمائش کردے سن۔اوہناں دا سبھ توں وڈا تے کھرا وصف سچ سُننا تے سچ بولنا سی۔ ایہو وجہ سی پئی لوک چودھری نور محمد نور کپور تھلوی سوہجھ سہپن تے دانائی دے قائل سن۔ اوہناں دا مشاہدہ بڑا وسیع سی۔ اوہناں دے ہمعصر شاعر جان دے نیں پئی سچائی اوہناں دی شخصیت دا خاصہ سی۔سچائی نال اوہناں دی شاعری ٹھاٹھاں ماردی پئی اے۔ اجیہے لوک روز روز نہیں ملدے ۔ بڑے گُناں تے خوبیاں والے سن۔ اللہ کریم اوہناں دا بہشتیں واسا کرے۔
فقیر فیصل آبادی:-
جناب نور محمد نور کپور تھلوی پنجابی زبان تے ادب دے مہان شاعر تے سوجھوان سن۔ اوہ اپنے ’’کُلیاتِ نور ‘‘ راہیں ساڈے نال گلاں کردے ، ہسدے گائوندے تے خوشیاں ونڈدے وکھالی دے رہے نیں۔ ’’کلیاتِ نور ‘‘ اِک اجیہا باغ اے جیہدے وچ رنگو رنگی دے پھُل پڑھن والے دی رُوح تے اجیہا اثر کردے نیں پئی اوہ ایس گلشن دے ہر پھُل دی واشنا لین تے مجبور ہو جاندا اے۔ اوہ اپنے وطن، اپنے کلچر تے اپنی بولی نال انتاں دا پیار کرن والے بزرگ شاعر سن۔ اوہناں دی وڈیائی دا اِک وصف ایہہ وی سی پئی اوہ بڑے مٹے ہوئے تے محبتاں کرن والے انسان سن۔ احترامِ انسانیت اوہناں دی شخصیت دا نمایاں پہلو سی۔ اوہناں دی خوبی وڈیائی تے قابلیت دا اندازہ ایس گل توں وی لایا جا سکدا اے پئی اوہناں اپنی اولاد دی تعلیم و تربیت وِچ کوئی کمی نہ چھڈی۔ اج اللہ دے فضل نال اوہناں دے سارے پُتر اعلیٰ پڑھ لکھ کے اُچے عہدیاں تے فائز نیں جیہڑے اپنے والد صاحب دے ناں نوں روشن کردے پئے نیں۔
ملک غلام فرید شوکت (ایڈووکیٹ ) ساہیوال:۔
میں اپنے تھوڑے جیہے علم موجب بنا کسے خوشامد توں ایہہ گل آکھن توں ذرا وی نہیں جھاکا رکھدا کہ پنجابی ادب وچ ’’کلیاتِ نور ‘‘ ہک انملّاتے انوکھڑا وادھا اے۔ ایہنوں پڑھن توں بعد میری خوشی تے حیرت دی کوئی انتہا نہیں رہی کہ مرحوم نور محمد نور کپور تھلوی ہوراں نے اجیہے اچھوتے تے ون سونے مضمون تے خیال چھوہے نیں کہ سکواند تے رشک دے عنصر میرے لُوں لُوں وچ کتکتاڑیاں دے نال نال ہُجاںوی مارن لگ پئے کہ بھانویں میں چونہہ کتاباں دا لکھاری ہاں تے بھانویں غزل دی کتاب نوں پنجابی ادبی بورڈ ولوں ایوارڈ تے نعتیہ مجموعے نوں ’’قومی سیرت ایوارڈ‘‘ وی مل چُکے نیں پر کاش مرحوم نور محمد نور کپور تھلوی ہوراں ورگے مضمون میں وی اپنی لکھتاں وچ لے آئوندا تے کاش ایہہ کتاب میریاں کتاباں چھپن توں پہلاں مینوں لبھ جاندی تے میں فیضیاب ہو سکدا سی ۔ مُکدی گل اے پئی حیاتی دا شاید اِی کوئی اجیہا پکھ ہونا اے جیہڑا نور کپور تھلوی ہوراں نے پکے پیڈے انداز تے سلیقے نال اپنے کلام وچ نہ لیاندا ہووے۔ دُوجی گل ایہہ وے کہ نویں تے نوجوان لکھاری جے ایس کتاب دے ہک ہک مصرعے نوں نِجھا کے پڑھن گے تاں ادب دے پکھ دے ڈھیر سارے سُچے موتیاں نال اپنی جھولی بھر لین گے ۔ اظہار احمد گلزار تے مرحوم دے صاحبزادیاں دی ایہہ کاوش سلاہن جوگ اے جنہاں نے ایہہ کتاب چھاپ کے پنجابی ادب اُتے ہک احسان کیتا اے۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
پروفیسر عاشق رحیل:۔
شاعر وی دوجے انساناں ورگا اِک انسان ہوندا اے۔ ہر انسان نوں اللہ نے اکھ ، کن تے زبان عطا کیتی ہوئی اے پر سارے انسان ایہناں کولوں اِکو جیہا کم نہیں لیندے ۔ سُندا ، بولدا تے ویکھدا تاں ہر کوئی اے پر شاعر اللہ دیاں دِتیاں ایہناں نعمتاں توں جو کم لیندا اے اوہ عام انسان توں ودھ دِتی ہوئیہوندی اے۔ اوہ کلی دے چٹکن دی آواز تے اوہدے کلی توں پھُل بن جان دے عمل نوں ویکھن تے وی قادر ہوندا اے۔ اِک عام انسان تے شاعر وچ ایہو ای فرق ہوندا اے ۔ شاعر وِچ جرأت وی عام انسان توں ودھ ہوندی اے تے اوہ حق دی گل ظالماں دے سامنے کہن توں وی نہیں ڈردا۔ نور محمد نور کپور تھلوی تاں رب نوں وی مشورہ دے دِتا اے۔ ’’ یاں رحیم ہو جا یاں قہار ہو جا ‘‘ رب نوں مشورہ دین دی جسارت اِک نڈر شاعر ای کر سکدا اے ۔ کتاب دے شروع وچ نعتاں نیں۔ ایہناں وِچ بہت سلاست، روانی ، موسیقیت تے حُسن بیان دا نویکلا رنگ اے۔ اوہناں آکھیا اے کہ نعت لکھنا بہت مشکل اے کیوں جے ایہدے لئی بڑی ذمہ داری ، شعور تے اسلامی تاریخ تے سیرتِ رسولؐ توں جانوں ہون دی لوڑ ہوندی اے ۔ شاعری دے اوزان تے بحور تے عبور ہونا ضروری اے۔ ایہہ دس کے اوہناں حمداں تے نعتاں لکھیاں۔ ایہدے توں پتہ چلدا اے کہ اوہناں وچ ایہہ سبھ خوبیاں موجود نیں۔ اوہناں دے اُستاد ڈاکٹر تنویر بخاری ہوراں وی اوہناں دے فن دا اعتراف کیتا اے۔ ڈاکٹر ہوراں دوی سند ای اوہناں لئی کافی اے۔ ایہدے باوجود اوہناں وِچ انکساری دی انتہا اے۔ اوہ معاشرے وِچ منافقانہ رویے ،پیار تے محبت دے جھوٹے دکھاوے تے پرانے نظام دیاں مندیاں قدراں دے شاکی نیں۔انسانی محبت تے خون پسینے دی کمائی نوں سونے چاندی تے جواہراں توں وی ودھ اہمیت دیندے نیں۔’’دو نور جہاناں‘‘ نظم یعنی ملکۂ ہند تے ملکۂ ترنم نور جہاں پڑھ کے اندازہ ہو جاندا اے کہ اوہ ماضٰ توں وی جانو نیں تے عصری شعور وی رکھدے نیں۔ اوہ رجائیت پسند نیں تے ’’میرا دیس ‘‘ اوہناں دی خوش فہمی ظاہر کردی اے۔ ایہہ وی آکھیا جا سکدا اے کہ اوہ مایوسی نُوں نیڑے آئون دین والے شاعر نہیں سن۔ نور محمد نور کپور تھلوی دی ’’کلیاتِ نور ‘‘ پڑھ کے انسان اِک بلند حوصلہ رہن تے عمل تے یقین رکھن دا سبق ملدا اے۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
پیر آصف بشیر چشتی:۔
نور محمد نور کپور تھلوی ؒ پنجابی زبان دے مہان کوی سن۔ اوہناں پنجابی دے شعری گلشن نوں اپنی رنگ برنگی رچناواں نال مالا مال کر کے ہریاں بھریاںکرن وچ کوئی کسر نہ چھڈی۔ اوہناں دے شعری اثاثے دی نینہ فکر تے عمل اُتے رکھی گئی اے۔ اوہناں دی شاعری وچ قومی رنگ بڑا اگھڑواں اے۔ اوہ اِک چنگے وطن پرست تے قوم پرست وانگوں اپنی قوم تے دیس نال انتاں دا پیار کرن والے لکھاری سن۔
نور محمد نور کپور تھلوی دی شاعری صرف پنجابی زبان تے ادب دی سیوا ای نہیں سگوں انسانیت تے معاشرے دی سیوا وی اے۔ افسوس! محترم نورمحمد کپور تھلوی نال میری اِک وی ملاقات نہ ہو سکی۔ اجہیاں نابغہ روزگار ہستیاں ساڈے واسطے میرِ کارواں تے مینارئہ نور دی حیثیت رکھدے نیں۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
منظر فارانی :۔
جیس شخص دے رانا افتخار احمد خاں ورگے غریب پرور ، کیپٹن محمد اکرم ورگے ہمدرد تے میجر ڈاکٹر محمد اسلم ورگے غمگسار پُتر ہون تے ڈاکٹر اظہار احمد گلزار ورگے انتھک تے مُخلص بھتیجے ہون جیہڑے اوہدے کھیرو کھیرو کلام نوں چھپاون دا معجزہ دکھان مگروں اوہدی یاد وچ محبت دا دم بھرن لئی خصوصی نمبر چھپوان تے فر اوہدی یاد وچ محفلاں سجاؤن دا دم بھر سکدے ہون۔ اوہ بندہ کدے نہیں مر سکدا ۔۔
محمد رمضان بھٹی(چیف ایگزیکٹو ،بھٹی انٹیرئر):۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
چودھری نور محمد نور کپور تھلوی نے ہمیشہ محبتاں دے چراغ روشن کیتے تے علم دا نور کھلاریا۔اوہناںدے پُتر رانا افتخار احمد نے اوہناں دے ناں تے رفاحی تنظیم( النور فائونڈیشن) بنا کے اپنے آبائی پنڈ وچ بے شمار کم کروائے۔اوہناں نے اوہناںدے ناں تے کئی واری محفلاں تے تقریباں وی سجائیاں نیں۔ کئی واری اپنے پِنڈ وچ اوہناں دی یاد وِچ چودھری نور محمد نور کپور تھلوی میموریل کبڈی ٹورنامنٹ کروائے نیں ۔چودھر ی نور محمد نور کپور تھلوی دا اپنے پِنڈتے علاقے وچ اِک پچھان تے وقار سی۔ جیہڑا اوہناں دے پتراں نے اوسے طرح برقرار رکھیا اے۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
الیاس گھمن (چیئرمین’ پنجابی زبان تحریک)
نور محمد نور کپور تھلوی نے اپنی شاعری راہیں اپنے پڑھن والیاں نُوں جیہڑا پیارا تے سوہنا پیغام دِتا اے، اوہ میرے نظرئیے دے مطابق عوامی جذبیاں دی بھرپور ترجمانی اے۔ جدوں اسیں اوہناں دی نِکھری تے ستھری شاعری دا مطالعہ کردے ہاں تے سانوں اِنج جاپدا اے پئی جیویں اِک مہربان اُستاد اِک دُکھی انسان دے زخماں تے پھاہا رکھ رہیا ہووے۔ ایس لئی مینوں اوہناں دی شاعری اندر عوامی رُوپ دی جھلک سب توں نمایاں نظر آئوندی اے ۔ ایسے لئی اوہناں دی شاعری اندر عوامی مسائل دی اِک اجیہی کہکشاں سجی نظر آئوندی اے جیہدا ہر تارا اپنی اپنی تھاں تے زخمی تے پھٹڑ دلاں نوں سکون تے آشتی دا پیغام دے رہیا ہووے۔ اوہ ہر دُکھیے نوں خوشحال تے ہسدا گائوندا ویکھن دے چاہیوان نیں ۔جدوں اوہ آکھدے نیں:ـ
دُکھ سہارن توں نہیں ملدی فرصت ماڑیاں تائیں
اِس دُنیا دے وچ کمزوراں کیہ ہسنا کیہ گونا
اوہناں دی شاعری وِچ عوام دے دل دیاں دھڑکناں موجود نیں، کیوں جے اوہ عوام دے ترجمان سن۔ نور محمد نور کپور تھلوی نے لوکائی دے نیڑے رہ کے لوکائی دیاں روز مرہ دیاں گلاں ، رسم رواج ، دُکھ سُکھ نوں بیان کیتا اے۔ اوہناں حیاتی دے ہر پہلو اُتے ڈونگھی نظر نال غور کیتا اے تے لوکائی دے دُکھاں تے کرلائے نیں جیہڑے لوکائی نُوں ایویں ٹریاں جاندے مل گئے نیں۔ اوہ انسانیت نوں ہر حال وچ خوشحال ویکھن دے تمنائی نیں۔ اوہ کسے وی دُکھیے نوں دُکھیا نہیں ویکھ سکدے۔ اوہ غریب دی خوشحالی نوں ای مُلکی ترقی دا ناں دیندے نیں، جدوں آکھدے نیں:
اُس نوں کیہ جے مُلک دے اندر ہو گئی بہت ترقی
کٹیا جس نے بِناں رضائیوں پوہ دا مارو پالا
نور محمد نور کپور تھلوی دا کلام انسانیت لئی امن، محبت، بھائی چارہ ، اتحاد تے قربانی دا سندیسہ اے۔ اوہ مذہبی روایات دے قائل نیں تے سب نال محبت اوہناں دا شیوہ اے۔
ڈاکہ، چوری، سینہ زوری بن گیا روز وطیرہ
جاپے ہُن انسانیت دا نکل گیا اے دوالا
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
غلام مصطفیٰ بسمل ( گوجرانوالہ)
نور محمدنورکپور تھلوی نے شاعری راہیں سوچ‘ فکر‘ تخیل تے دانش دے اجیہے سورج اُجالے نیں کہ اوہدیاں کافیاں ذات دی تشہیر دی تھاں اُچ اخلاق تے عملاں دی پاسداری دے نال نال علم تے معرفت دے جگنو اُجالدیاں نیں۔ اوہنے روایت سانجھ سیکری پاندیاں ہویاں اپنے وِشے وی اوسے کھاری وچوں چُگے نیں جویں عجز‘ انکساری‘ انسان دوستی‘ ذات دی نفی جھوٹھی اَنا دی نندیا‘ خود احتسابی‘ قناعت‘ مرشد نال پیار تے ربی لگن وغیرہ۔ اپروکت چھوہی گل نوں انج توڑ چاڑھیا جا سکدا اے، جے اوہدیاں کافیاں وچ شاہ حسینؒ ورگی عاجزی‘ انکساری‘ سادگی‘ بلھے شاہ ؒورگی انا پرستی بیباکی اتے خواجہ فریدؒ دا درد‘ سوز‘ ہجر تے فراق دی اندرو اندری دھخن والی دھونی دا مِٹھا مِٹھا سیک موجود اے۔
نورمحمدکپور تھلوی دیاں کافیاں توں وکھ ودھیریاں نظماں دی ہیئت‘ فکر تے داخلی وحدت دی سانجھ پاروں اپنے اندر کافی دا مزاج رکھدیاں نیں۔ نظماں دے سرناویں دا تکلف‘ اَوٹ تے اُچھاڑ لاہ دتا جاوے تے وچوں کافی دی پنج پھلاں رانی دا نرمل تے سندر روپ اپنے جادو اثر پاروں دلاں نوں اپنی مٹھی وچ جکڑ لیندا اے۔ نور محمد کپور تھلوی دیاں کافیاں وچ جویں کہ اپروکت گل ہو چکی اے روایت نال سانجھ سیکری اے۔ اوس وچ وی دنیا دی بے ثباتی‘ ہجر فراق تے ملاں دی ریا کاری ول مہاڑ چوکھا اے۔ ایس گل نوں انج نکھیڑیا جا سکدا اے ،شاہ حسین تے بلھے شاہ نے وسیبی اکھ دی سیہان بن کے دنیا نوں بابل دا ویہڑا تے پیکا متھدیاں ہویاں عملاں دی پونی چھوہن ول توجہ دوائی تے سوہریاں دا گھر یعنی اگلے جہان واسطے حیاتی گزارن دے طور طریقے دسے تاںجے منکھی جیون دی بے مختاری اوس نوں اوپرے پن دے باوجود سلیقے تے اعتماد نال قدم پٹن دا سچج بخشے۔ ایہ عاجزی تے انکساری سچے عاشق دی طلب بن جاندی اے۔ نور محمد کپور تھلوی نے وی فقیر ی دا چولا گل پاکے عرفان وچ ڈبی سالک دی مست الست تانگھ نوں اپنا ترجمان بنا کے دل نوں باطن دا حجاب بنا لیا اے۔ ذات دے عرفان راہیں رب دی پچھان سوکھی ہو جاندی اے۔ معرفت دے ایس سفر تے منصور وانگ سُولی نور چمنا‘ دار نوں ہس کے اپنا مقدر جاننا تے کربلا دی تپدی ریت تے رَت دے پُھل کھڑانے پیندے نیں ۔ سماج سدھار لئی عملاں دی پونی کتنی پیندی اے۔ جثے دے چرخے تے نفس دی سوت کتے جاندے نیں۔ کت وللی بن کے چھکو بھر جاندے نیں تاں جے رنگلے پیڑھے تے ڈبیاں والے کھیس اُن کے سوہریاں گھر اپنے سُہج دا چانن بنیا جا سکے۔ اک ان ڈٹھے رانجھن نوں اپنی طلب دے شیشے وچوں ویکھ کے اوہدیاں آباد جھوکاں وچ اپنی مریڑی جیہی کلی وساسکے۔ طلب دے ٹھوٹھے وچ دید دی بھکھیا‘ اپنی کوتاہ نظری‘ ذات دی متھاجی‘ اپنے لیر لیر ہوون تے دکھ وچوں سکھ ٹولن دی تانگھ اَتے من بکل وچ وسن والے سانول نوں جنگل بیلے لبھن تے جتن:
جیہڑا نحن اقرب کہندا اے
شہ رگ توں نیڑے رہندا اے
مینوں ہر شے وچ دِس پیندا اے
دس رب نوں بھلاواں کس ویلے
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
ڈاکٹر انوار احمد اعجاز (گوجرانوالہ)
نور محمد نور کپور تھلوی دا ناں ساڈی پنجابی شاعری دی ریت دے اجیہے لو دیندے تاریاں وچ اپنی اڈری سیہان رکھدا اے جہناں 60 دے دھاکے وچ نویں شاعری دے دور توں اپنی فکراں نوں شعراں راہیں اُلیکیا تے آل دوالے وچ اوہناں دیاں سوچاں نے چانن کھلارن وچ بھرواں سیر پایا۔ اوہ بنیادی طور تے اک ترقی پسند آگو سن تے اوہناں دی شاعری وچ پس دی ہوئی لوکائی دے جذبیاں تے ریجھاں نوں بڑے سچجے انگ وچ نہ صرف محسوس کیتا جا سکدا اے سگوں چنگی بھلک لئی اوہناں دے سفنیاں تے اوہناں دی تعبیراں لئی مہاڑاں دی رنگن نوں وی ویکھیا جا سکدا اے۔ اوہناں دی ملی شاعری وچ دیس تے دیس واسیاں دے مسئلیاں تے اوہناں نال نجٹھن دا اپرالا وی گھنیرا وکھالی دیندا اے پر ایہدے نال نال اوہناں دا مذہب تے ایمان تے چنگیاں قدراں دی پالنا کرن دی ریت وی سانوں اوہناں دے اک سچے مسلمان تے چنگے انسان ہون دی بھرویں دس پاندی اے۔ کلیاتِ نور وچ حمداں‘ نعتاں ‘ منقبتاں تے کافیاں دا مطالعہ میرے ایس دعوے دی سچائی دا رجواں روپ اے۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
سلطان کھاروی
مینوں ایہ تے چیتے نہیں پئی چودھری نور محمّد نور کپور تھلوی صاحب نال میری پہلی ملاقات کدوں ہوئی سی پر ایہ گل چنگی طرحاں یاد اے جے میں پہلی ملاقات وچ ای اوہناں دے علم دا قائل ہو گیا ساں۔ اوہناں کول اِکو ویلے دینی، سیاسی تے رُوحانی جانکاری سی تے بندہ اوہناں کول بہہ کے بور ہونا بھُل جاندا سی۔ اوہ نرا بولنا ای نہیں سی جاندے سگوں اپنے لاگلے بندے دی گل نوں وی بڑے حوصلے تے دھیان نال سُندے سن۔جے کوئی اوہناں دی کسے گل نال اختلاف کردا تاں وی اوہ بڑے صبر نال گل سُن کے اوہدا جواب دیندے۔ میرے ورگا گنگا بولا بندہ تے بس اوہناں دیاں گلاں سُندا تے اچنبھے وچ پیندا جاندا کہ سوہنیا ربا! توں کیہ کیہ علم ورتا چھڈے نیں؟
چودھری صاحب دی جدی جُوہ ریاست کپور تھلہ سی۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
پروفیسر مفتی عبدالرؤف خان
نور محمد کپور تھلوی دی شاعری وچ رنگا رنگی اے۔ اوہ خیر تے امن دے نقیب نیں۔ اوہناں نے خوبصورت حمداں تے نعتاں راہیں اپنی عقیدت تے عشق دا کھل کے اظہار کیتا اے تے کافیاں، گیت تے رومانی تے سماجی نظماں توں اڈغزلاں وچ وی پنجاب دے وسیب تے کلچر نوں من موہنے تے سچجے ڈھنگ نال بیانیا اے۔ اوہو ای ترکیباں تے محاورے تے لفظ جیہڑے پرانے لوک گیتاں وچ ورتے گئے نیں۔ نور کپور تھلوی نے اوہناں راہیں اپنے نویں خیالاں دا اظہار کھل کے کیتا اے۔ اوہناں دے ایہ گیت تے نظماں پیار محبت‘ عشق تے رومان دے جذبیاں نال مالا مال نیں۔ ’’کلیات نور‘‘ وچ شامل بہت ساریاں نظماں وچ جوان کڑیاں تے الہڑ مٹیاراں دی جذباتی حیاتی نوں بڑے سوہنے ڈھنگ نال پیش کیتا اے۔ اوہناں دیاں من دیاں سدھراں‘ دلی جذبیاں‘ روح اتے واپرن والیاں حالتاں‘ اوہناں دے لاشعور چوں اٹھن والے ہنگامے تے طوفاناں دی تصویر کشی بڑے سوہنے تے من کھچویں انداز وچ پیش کیتی اے۔
نور محمد نور کپور تھلوی دیاں نظماں وچ موسیقیت تے مہکار نال دلاں دیاں تاراں نوں چھونا اے۔ اوہ دیس دی مٹیار دیاں چنچل شوخ اداواں‘ ناز نخرے تے جوانی دیاں خرمستیاں نوں جیویں بیان کردے نیں‘ اوہدے وچ رومانویت جھلکارے پئی مار دی وکھالی دیندی اے۔ جیویں جیویں ویلا چھالاں مار دا جا رہیا اے۔ پرانیاں قدراں تے شرم و حیا دی چادر لیرو لیر ہندی جا رہی اے۔ نواں نواں فیشن جنم لے رہیا اے۔ لباس صرف تن ڈھکن تیکر ای محدود ہو کے رہ گیا اے۔ اوہدے وچوں شرم و حیا‘ عزت تے غیرت گواچدی جا رہی اے۔ دوپٹے سراں نوں کجن دی تھاویں گلمیاں وچ لٹک رہے نیں۔ ایسے ای کرب نوں ویکھ کے یونس احقر وی ہاڑے پاندا اے۔
ہن نہیں سراں نے کجیا جاونا
چُنیاں نوں لکھ گوٹے لگن
نور محمد کپور تھلوی ایس ساری صورتحال نوں ویکھ کے چپ نہیں کردا سگوں اوہ دیس دی سوہل ملوک مٹیار نوں سمجھاوندا اے تے آون والے بھیڑے ویلے توں جانوں کراندا اے۔ اپنی نظم’’دیس دی مٹیار‘‘ وچ الھڑ مٹیار دیاں سدھراں تے امنگاں نوں بڑے من کھچویں ڈھنگ وچ بیان کردے نیں۔
کھلی ماریں کھڑ کھڑ ہسیں
چھالاں مار کے کھالے ٹپیں
ناچ اولّے توں پئی نچیں
اکھاں کرن اشارے نی
میرے دیس دئیے مٹیارے نی
کڑتی تیری سوہنی سچی
دن دن ہندی جاوے اُچی
کناں توں توں ہو کے بچی
سر دے وال کھلارے نی
میرے دیس دئیے مٹیارے نی
انکھاں والے تیرے وِیرے
ڈگ نہ پین اوہناں دے چِیرے
سانبھ جوانی اپنی ہیرے
ویلا پیا پکارے نی
میرے دیس دئیے مٹیارے نی
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
پروفیسر ریاض احمد قادری
’کلیات ِ نور‘‘ دا اک وڈا حصہ بابا جی نور محمد کپور تھلوی دیاں پنجابی نظماں تے مشتمل اے۔جہڑا ۱۱۵ صفحیاں تے کھلریا ہویا اے تے اک مکمل کتاب دی حیثیت رکھدا اے۔ دیس پیارتوں اڈ باقی نظماں وچ ماں بولی‘ بابا وارث شاہ نال گلاں، مزدور، موت، محنت، حسن، دو نورجہاناں، رشوت، لکھاری ، جوانی، یار دی سک ، سنیاسی باوا،وساکھی،پنجابن،جٹی،ہیر، اکھ ، فیض احمد فیض، خلیق قریشی،پنجاب دا ونڈ ویلا ،آئین،دین، بابا گورو نانک،مولانا روم دا فلسفہ، کوچوان، دنیا اک جنجال وغیرہ شامل نیں ایہناں عنواناں توں اک گل نکھڑ کے ظاہر ہندی اے کہ بابا جی نور کپور تھلوی نے ہر موضوع تے قلم چکیا اے تے اوہدے نال انصاف وی کیتا اے۔اوہناں نے ہر موضوع تے لکھیا اے تے کھل کے لکھیا اے۔ تے اوہدے تے لکھن دا حق ادا کردتا اے۔اوہناں نے چوبرگے، پھٹکل تے گِدھا وی لکھیا اے۔ ایہناں ای نظماں وچ اوہناں نے اپنے پیر استاد تنویر بخاری دی شان وچ بڑیاں نظماں لکھیاں نیں۔اوہناں نے ہجر فراق تے وچھوڑے وچ منظوم چٹھیاں لکھ لکھ کے گھلیاں نیں۔چٹھیاں مولوی غلام رسول عالمپوری ہوراں نے وی لکھیاں نیں اج کل ایہہ صنف تقریباََ مک گئی اے پر باباجی نے ایس صنف نوں زندہ رکھیا اے۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
اخلاق عاطف (سرگودھا)
نور محمّد نور کپور تھلوی دے ذکر باہجوں فیصل آباد دی پنجابی ادبی تاریخ دا کوئی وی تذکرہ ادھورا ہووے گا ، میں ایہہ لفظ رسمی طور تے نہیں کہے سگوں حقی گل کیتی اے ۔پنجابی ادب نال میرا لکھن پڑھن دا موہ بھاویں 1978ء وچ ہویا’ پر اوس توں پہلاں وی میں فیصل آباد دی پنجابی ادبی محفلاں دے حوالیوں نور محمّد نور کپور تھلوی دا ناں پڑھیا تے سنیا ہویا سی ۔۔۔خاص کر کے 1972ء توں 1975ء دے ورھیاں وچ جدوں میں لائل پور واسی مہان سینما آرٹسٹ قلم کار لائل پوری دی شاگردی وچ چتر کاری دا فن سکھ ریہا ساں ، اوتھوں دے مقامی اخباراں وچ لائل پور دیاں ادبی سر گرمیاں دیاں خبراں تے رپورٹاں وچ نور محمّد نور کپور تھلوی دا ذکر عام طور تے شامل ہوندا سی ۔۔فیر جیویں جیویں ویلا پولے پیریں اگیرے ودھدا ریہا’ نویں لکھاری معروف ناں بن دے گئے تے معروف لکھاری’ حیاتی دے ناٹک وچ اپنا اپنا کردار ادا کر کے منظر توں اوہلے ہوندے گئے’ ایہو حیاتی اے تے کرداراں دی ایہو آوا جاوی حیاتی دے تھیٹر دا سبھ توں وڈا سچ اے’ ایس سچ نوں بھانویں کوئی حیاتی دی رونق جانے تے بھانویں کوئی اداسی سمجھے ۔۔۔مگر میں ایہہ سطراں لکھ دے ہوے اداس ضرور ہاں کہ جدوں مینوں نور محمّد نور کپور تھلوی دے فن بارے کجھ لکھن دا موقع ملیا تے اوہ ساتھوں دور’ بہت دور ‘ کدے مڑ کے نہ آون والے پینڈیاں دے راہی بن چکے ہوے نیں ۔
2011ء دی پہلی تماہی وچ جدوں عزیز متر اظہار احمد گلزار ہوراں نے اپنے آدر مانی تایا جان دی لکھت کمائی “کلیات نور” مینوں گھلی تے انج جاپیا جویں 1972ء توں 1975ء دا بیتیا زمانہ فیر میرے ساہمنے ان کھلوتا ہووے ۔۔
“کلیات نور” اظہار احمد گلزار ولوں اپنے بزرگاں نال نگھ ، ادب تے عقیدت دا سرناواں تے ہے ہی ،پر جے ذرا موکلی ادبی اکھ نال ویکھیے تاں کہنا پیندا اے ایہہ کتاب فیصل آباد دے پنجابی ادب دی تاریخ دے اک شاندار عہد تے اک جان دار باب نوں چیتے رکھن دی پیاری کوشش وی اے تے ہر موضوع اتے اپنے ان جھک خیالاں دا منظوم اظہار کرن والے نور محمّد نور کپور تھلوی دی پنجابی دی کل لکھت کمائی نوں ورقیاں دی شاندار پوٹلی وچ سانبھن دا سلاہن یوگ جتن وی اے ۔۔۔
” کلیات نور” دا مطالعہ دسدا اے کہ نور محمّد نور کپور تھلوی ہوریں فکری طور تے اجیہی راہ دے پاندھی سن کہ جتھے ہر ایرے غیرے دا گزران آسانی نال ہوندا ہووے تے نہ ہی اونہاں دے منظوم خیال کسے رٹی رٹائی تک بندی تے قافیہ پیمائی دے قیدی سن ۔۔بنیادی طور تے اوہناں دے فکری سومے اپنی دھرتی توں پھٹ دے سن ، اپنے دیس نال تے اپنی حیاتی نظریے نال اونہاں دی جڑت بہت پکی سی ۔۔اوہ خالص مسلمان تے خالص پاکستانی سن ، جیہڑا کسے ہور عقیدے ، ملک یا قوم بارے اکا وی تعصب نہیں سی رکھدے ، میں اپنی ایس گل دی گواہی وچ اونہاں دیاں نظماں چوں ۔۔” پاکستان” ، چودہ اگست “، “نانک”، “چھ ستمبر”، “ماں بولی “، ” وارث شاہ” ،” جہیاں خوب صورت نظماں پیش کر سکنا واں ۔۔پر میری جاچے اوہناں دیاں نظماں دا خاص انگ اپنی سماجیات تے ثقافت دے رنگاں بھرے تذکرے نیں ، جنہاں اندر نور محمّد نور کپور تھلوی دا شعوری مطالعہ خاص طور تے اگھڑواں اے ۔۔۔نور محمّد نور کپور تھلوی دیاں اجہیاں نظماں پڑھ کے اندازہ کیتا جا سکدا اے کہ اوہ اپنے سماج دی تاریخ تے ثقافت دے جیوندے جاگدے کرداراں نال کنا نگھ رکھدے سن ۔۔۔مثال دے طور تے نظم ” انبھول” وچ کہندے نیں ۔
پیار کرن توں پہلاں لوکو
جھنگ ول جھاتی مار لیو
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
نظم ” وساکھی” وچ کہندے نیں ۔۔۔۔
بھاگاں نال اجیہے بابے نور کسے نوں مل دے
دل دے باگے اندر مڑ کے پھل خزاں دے کھل دے
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
نظم ” وساکھی” دا اک بند ویکھو ۔۔
اج کرسان خوشی وچ آیا
جٹ نے ڈھول تے بھنگڑا پایا
کھیتوں بولھ کنک دا چایا
خرچیا مال، اڈاییاں پھکیاں
آئی وساکھی ، کنکاں پکیاں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
نور محمّد نور کپور تھلوی دیاں نظماں دا ذکر کر دیاں میرے لئی ممکن نہیں کہ میں ” دو نور جہاناں” نوں نظر انداز کر سکاں ۔۔ایہدی دو وڈی وجوہات نیں ۔۔اک وجہ ایہہ کہ ایہہ نظم اک نویکلے خیال نال منظوم ہوئی اے جیہدے وچ دور دے ماضی دی ملکہ ہند تے نیڑلے ماضی دی ملکہ ترنم دے موازنے دی اوکھت نوں کمال فنی مہارت نال نبھایا گیا اے ۔۔دوسری وجہ ایہہ کہ نور محمّد نور کپور تھلوی ہوریں آپ ماشاء اللہ‎ اک کھاندے پیندے تے رجے پجے خاندانی سن ، ایہدے باوجود اوہناں نے تاجاں تختاں والی ملکہ ہند دی طرف داری کرن دی بجائے اک فن کار دے سچے سوچے فن نوں سچے سوچے اکھراں نال خراج تحسین پیش کر کے اپنے فن دی سچائی ثابت کر دتی ۔۔۔ایس نظم دے بند ملاحظہ کرو:
اِک نور جہان جہانگیر والی ، اِک نور جہان اعجاز والی
جے اوہ نور جہاں سی حُسن والی تے نور جہان آواز والی
ایس نور جہان نے اوس وانگر اُپر کسے دے ظلم کمایا نہیں
اپنے میحل دے بیٹھ جھروکیاں وچ کسے دھوبی تے تیر چلایانہیں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
پروفیسر ڈاکٹر افضال احمد انور
شاعر دی کتاب زندہ ہووے تے شاعر کدے نہیں مردا ٗ تے جے کتاب چھپی ای نہ ہووے تے پھر شاعر دا نام ہولے ہولے ذہناں توں سرکدا رہندا تے کُجھ چِر مگروں نویاں نسلاں نوں سب کُجھ بھُل جاندا اے۔ رب سائیں بھلا کرے اوہناں دے حقیقی بھتیجے ٗ رانا محمد گلزار خاں دے سپُترجواں سال ادیب تے شاعر جناب اظہار احمد گلزار ہوراں دا جہناں بڑی آہر نال بابا جی دے کُلیات نُوں ’’کُلیاتِ نور‘‘ دے سرناویں نال چھاپے چاھڑیا، صفحے صفحے تے اوہناں دی محبت ٗ محنت تے تدوینی سوجھ بوجھ لشکارے ماردی پئی اے۔ پنجابی ادب اظہار احمد گلزار دی ایس محنت دا ہمیش احسان مند رہوے گا۔
میری جاچے کُلیاتِ نور …صرف بابا جی دے نام ’’نور‘‘ دا اشارہ ای نہیں سگوں ایہدے وچ مذہبی عناصر اینے زیادہ نیں کہ سچ مُچ ایہ اپنے اصل معنیاں وچہ وی ’’کلیاتِ نور‘‘ ای اے۔ بابا جی نور کپور تھلوی نے ذہن دا عرق تے دل دا سارا “نور” اپنے کلام چ پیش کر دِتّا اے۔
بابا جی نورؔ کپور تھلوی دی سوچ ترقی پسنداں توں گھٹ نہیں سی پر اوہ اوّل آخر اِک کھرے مُسلمان سن۔ بعض ترقّی پسنداں وانگوں مذہب بیزار نہیں سن پر ایہ وی حقیقت اے کہ اوہناں اسلام نوں مولویاں دیاں ول ولیویاں چ پئے بغیر تے فرقہ بندی دا قیدی بنے بغیر سِدّھے ساویں قرآنِ کریم ٗحدیثِ پاک تے اولیائے کرام دے فیضان نال سمجھیا سی۔ ایہو ای وجہ سی کہ سانوں اوہناں دی شاعری چ اوہناں مُلّاں لوکاں دی تابعداری کرن توں اِنکار لبھدا اے جیہڑے دو رُخے ، لوبھی تے فتنے فساد دا باعث بن دے نیں۔ اللہ کریم، رسولِ کریم ﷺ تے اولیائے کرام دی محبت اوہناں دی شخصیت دی خاص پچھان سی ٗ ایہو ای وجہ اے کہ اوہناں دے کلام وچ دینی رنگ چوکھا اے۔ اینا چوکھا جیویں اسفنج چہ پانی یاں پانی وچ تری۔
اوہناں لُٹ مار ٗ لڑائی جھگڑے ٗ دنگے فساد ٗ فرقے بازی ٗ جھوٹھ ٗ تکبّر ٗ ریا کاری تے ایہو جہیاں ساریاں بد اخلاقیاں دی اپنی شاعری وچ نندیا کیتی۔ ایس عمل دی جڑ دینی اثر توں بغیر نہیں پونگر دی ۔ اوہناں دے کلام چ دینی رنگ صفحے صفحے تے نظر آئوندا اے۔ ایسے ای دینی رنگ دا اِک پہلو حمدیہ عنصر وی اے۔
’’کُلیاتِ نور‘‘ وچ ’’حمداں‘‘ دے سرناویں ہیٹھ چھے حمداں کتاب دے شروع وچ تے دو حمداں، آخر توں پہلے غزل دی ہئیت وچ موجود نیں ۔ ا ِنج ایہہ اَٹھ حمداں مختصر ہون دے باوجود بابا جی دے اللہ نال گوھڑے تے ڈونگھے پیار دا ثبوت نیں۔ ایہناں اَٹھ حمداں چوں چار مثنوی دی ہئیت وچ نیں ٗ تن غزلیہ ہیت وچ نیں تے اِک حمد ہیتی تجربے دی شان رکھدی اے کیوں جے ایہدا اِک بند مربع دا بند تے دُوجا مسدّس دا بنداے۔
باباجی اللہ پاک نوں غیر فانی ٗ لا محدود تے ہر ہر جا موجود مَن دے نیں۔ اللہ شروع توں موجود اے تے اوہدا انت حساب کوئی نہیں۔ فانی مخلوق اوہدی حقیقت سمجھن توں آتر اے۔
جے کوئی پُچھے اللہ کیہ اے ٗ اللہ اے اِک طاقت
ہر شے دے وچہ جاری ساری ٗ اِکّو تھاں نہیں ساکت
ہر ہر پاسے شان خُدا دی‘ اپنا رنگ وکھاوے
اُس دے مظہر سجّے کھبّے ٗ خود اوہ نظر نہ آوے
ظاہر وی اوہ ٗباطن وی اوہ ٗ اوّل آخر اوہو
ہیٹھاں اُتّے ٗ چار چفیرے ٗاندر باہر اوہو(۱)
اللہ تعالیٰ دی کُہنہ (حقیقت) کسے دی سمجھ چ نہیں آ سکدی۔ اوہ ذات پاک اپنیاں صفتاں توں پچھانی جاندی اے ۔ اللہ دیاں ایہناں لا محدود صفتاں دی دَس اوہدے صفاتی ناواں توں پیندی اے تے ایہ صفتاں اینیاں لامحدود ٗ بے حساب تے بے مثال نیں کہ محدود تے فانی ذہن ایہناں صفتاں دی حقیقت وی کماحقّہٗ نہیں سمجھ سکدا۔ بابا جی نور کپور تھلوی وی صرف سمجھائون دی خاطر آکھدے نیں:
اِنج سمجھ لوئو اج تک اُسدا انت کسے نہ پایا
دُنیاواں نُوں پیدا کر کے اُس نے کھیل رچایا
بولے چَلّے کرے کلاماں ٗ پاک ہے فر وی جسموں
صفتاں اُس دیاں ظاہر ہوون ٗ اُسدے ہر ہر اِسموں
جے کوئی آکھے راز خُدا دا ٗ کھول لواں گا سارا
عقلوں فکروں خالی ہو سی ٗ اوہ عاجز بے چارا (۲)
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
تحریر و تحقیق : ڈاکٹر اظہار احمد گلزار