(Last Updated On: )
نوجوان شاعر محسن اعجازؔ نے’’ نعت دے دیوے‘‘ بال کے جہڑا ’’ نعت دا چانن‘‘ کھٹیا اے اوہ ہن تہاڈے سامنے اے تے سارے آل دوالے نوں رشنا رہیا اے۔ ایہہ نعت دا چانن ایناں کو سوہنا سنکھا تے نور والا اے کہ ایہدے سامنے اکھیاں چندھیا رہیاں نیں۔
محسن اعجازؔ اوہ کرماں والا جی اے جس نے اکھ دے ورقے تے ہنجواں دا دیوان سجایا تے اپنے نصیباں دا چن لشکا لیا۔ اوس فرش دے سینے تے ہنجواں دا مصلہ وچھا کے اپنے جثے دے ککھ اکٹھے کیتے تے ہوا دی نظر وچ ثنا دی نظر سجا کے حیرت پری نال اکھیاں دو چار کر کے نعت نیناں دی مستیاں اگھیڑیاں تے دن رات نعت دا طواف کر کے خُمار دی کِن مِن وچ نہا کے خیال دی آکڑ بھن کے اکھراں دی جھولی وچھائی تے حضورﷺ دے دیدار دے ہار تیار کیتے تے وچھوڑے دا پتن تر کے صلِ علیٰ دی گلی چوں لنگھ کے دل دے لب سی کے تے صبر دے کوٹھے چڑھ کے عشق دے پیر پھڑ کے نیناں دی مُٹھ گھُٹ کے سخن دا فلک تک کے سوچاں دی بوہاری لے کے ادا دا مے خانہ ٹپ کے نعت دی لور لا کے پیریں عشق دے چھا لے پا کے اپنے ساہنواں دے ورقے تے ایڈی سوہ سونکھی نعت لکھی اے کہ اوہدے وچ وساہ دا سکہ وی چل رہیا اے، غماں دی واء وی رک گئی اے ثنا دی پھوہار وی پے رہی اے دید دی نماز وی ادا ہو رہی اے۔ حیاتی دی ایس سمندر وچ سخن دا بال ادب دے پینگھے وچ ثناواں بھرے چھج رکھ کے چن دی جھولی بھر کے اپنے لوں لوں دے ہتھ کھول کے قلمدان دی روح وچ سجا کے قلق دا شیشہ لگا کے نعت دے حجرے ول جا رہیا اے کہ دنیا اوہدی ثنا دی نماز ویکھ سکے۔ اوہدے سر نعت دی پگ بنھی جا چکی اے ۔ اوہ اپنے ہنجواں دی جھولی وچ ’’ نعت دا چانن ‘‘ سجا کے اپنے خیال دی معراج کرن لئی حال دی عشاء پڑھن لئی اکھ چھاننی وچ شوق دی بالڑی دی تصویر سجا کے ساہ دے دانے چک کے کعبے دی اکھ وچ تکن لئی حق دیاں بلبلاں نوں نال لے کے چھاواں پہاڑ راہیں سوچاں دے ہتھ ثنا دی تلوار پھڑ کے تریا جارہیا اے تے اوہنوں جی آیاں نوں آکھن لئی عرشاں دے ہتھ اگے ودھ رہے نیں ایس راں اوہ سجدے دا پدھ طے کررہیا اے تے ادب دی جھولی نعت دے پراگے پائی جارہیا اے۔
پنجابی نعت وچ اوہناں دا کم وکھریاں وکھریاں اصنافِ سخن تے صنعتاں پاروں نویکلا اے تے اوہناں دی نعت دے ایس پکھ نوں مختلف نقاد تے پارکھ سامنے لیا رہے نیں ۔ میں اوہناں دی نعت وچ صنعتِ تجنیس دے پکھ ولوں گل کراں گا۔ ’’صنعتِ تجنیس اور اعلیٰ حضرتؒ کی قادرالکلامی ‘‘ دے سرناویں ہیٹھاں معروف محقق علامہ سجاد علی فیضی ہوریں اک مکمل کتاب لکھ چکے نیں جہدے وچ اوہناں نے صنعتِ تجنیس دی تعریف توں لے کے اوہدیاں ساریاں قسماں تک چانن پایا اے تے اعلیٰ حضرت شاہ احمد رضاخانؒ دے کلام وچ صنعتِ تجنیس دیاںمثالاں لبھیاں نیں۔ اوہناں دے مطابق تجنیس دی تعریف ایہہ وے ’’ دولفظاں دا تلفظ وچ مشابہ ہونا نہ کہ معنی وچ ‘‘۔ اک عربی دان بندہ ای صنعتِ تجنیس وچ اپنے کمالات وکھا سکدا اے۔ ساڈے اجوکے شاعر محسن اعجازؔ وی چونکہ عربی دان نیں ایس لئی اوہناں دی نعت وچ صنعتِ تجنیس دیاں مثالاں اگھڑویاں لبھ سکدیاں نیں۔ آئو محسن اعجازؔ دی نعت دا صنعتِ تجنیس دے حوالے نال مطالعہ کردے آں۔
صنعت تجنیس:
1تجنیس تام مماثل :۔ جدوں دو اکھر اسم ہوون تے اوہناں اکھراں دے حرفاں دی تعداد دی ترتیب تے زبراں زیراں دے لحاظ نال اک جئے ہون تے معنی ہور ہور رکھدے ہون تے اوہنوں تجنیس تام مماثل آکھیا جاندائے مثال دے طور تے۔
گدا دسّے بھلا کیویں تِرا آقا تعلق
مِرا بندہ تعلق ہے تِرا آقا تعلق
وضاحت: ایس شعر وچ لفظ’’ آقا‘‘ دو واری آیا اے، پہلے مصرع وچ آقا تومُراد نبی پاک ﷺ دی ذات مبارک اے تے دوجے مصرع وچ آقا دا لفظ بندہ تے آقادے وچ جو فرق اے ، جو اُوچائی اے اس دے معنی دے رہیا اے۔
2تجنیس تام مستوفیٰ:۔ جدوں دو اکھراںوچوں اک اسم تے دوجا فعل ہووے تے اوہناں اکھراں دے حرفاں دی تعداد دی ترتیب تے زبراں زیراں دے لحاظ نال اک جئے ہون تے معنی ہور ہور رکھدے ہون ، اوہنوں تجنیس تام مستوفیٰ آکھیا جاندا اے۔ مثال دے طور تے:
کھُرا تیری ڈاچی دا جد اس تے جمیا
کُھرے اس کَھرے تے ای چم چم کَھرے جیبھ
وضاحت: ایس شعر وچ لفظ’’ کھرے‘‘ نوں انج ورتیا ئے کہ اوہ پہلے اسم دے تے دوجی واری فعل دے معنی دے رہیا اے
3تجنیس مرکب:۔ کلام وچ دو ایہو جئے اکھر لے آئونا جہڑے حرفاں تے بولن دے لحاظ نال اک جئے ہوون پر اوہناں وچوں اک مفرد ہووے تے دوجا مرکب ہووے اوہنوں تجنیس مرکب آکھیا جاندا اے۔ مثال دے طورتے:
اعجازؔ نعت دا ادب ڈر ڈر کے ڈر ڈرا دیاں
ڈر دا کتے نہ ڈر رہوے ڈردا رہواں مِرے نبی
وضاحت: اس شعر وچ لفظ’’ ڈر دا‘‘ پہلے مفر د اے تے دوجی واری مرکب
4تجنیس مرفو:۔ جدوں اک اکھر کسے دوجے اکھر دے نال مِل کے اک جئے لگن یا دوایہو جئے ا کھر لے آئونے جہڑا اک مفرد تے دوجا متجانس اکھر کسے کلمے دے جزو نال مرکب ہووے تے اوہنوں تجنیس مرفو آکھیا جادا اے مثال دے طور تے۔
غماں دی رُت نہ رت پیسی بھلا اک رات کر تسبی
نہ اک راتیں سدا توں کہہ نبی وارث خدا وارث
وضاحت: ایس شعر وچ ’’کر‘‘ دا آخری اکھر ’’ر‘‘ تے دوجا کلمے ’’ تسبی ‘‘ دا پہلا اکھر ’’ت ‘‘ مل کے ’’رَت‘‘ بن دا ئے۔
5تجنیس خطّی:۔ جدوں اکھراں دی صورت اک جئی ہووے پر اوہناں دیاں حرکتاں تے سکون تے نقطیاں وچ فرق ہووے تے اوہنوں تجنیس خطی آکھیا جاندا ئے۔ مثال دے طور تے:
ساہ وچ شاہ وسا نعت دے حجرے بہہ کے
مشک تن وچ توں مچا کے تے بجھا لے دوزخ
وضاحت:ایس شعر وچ ’’ ساہ ‘‘ تے ’’ شاہ ‘‘ وچ نقطیاں دا فرق اے۔
6تجنیس محرف:۔ جدوں حرفاں دیاں حرکتاں وچ فرق ہووے
کھُرا تیری ڈاچی دا جد اس تے جمیا
کُھرے اس کھَُرے تے ای چُم چُم کھَرے جیبھ
وضاحت:ایس شعر وچ جیویں ’’ کُھرے ‘‘ تے ’’ کَھرے ‘‘
7تجنیس مضارع:۔ جدوں دو اکھراں وچ اک حرف دا اختلاف ہووے پر دو قریب المخرج ہوون تے اوہنوں تجنیس مضارع آکھیا جاندائے ۔مثال دے طور تے۔
کدوں دند مبارک اُحد وچ بڑا رون لعل یمن دے وی
جھکے غم ونڈان گلاب وی پھٹے دل وی لال انار دے
وضاحت:جیویں پہلے مصرعے وچ ’’ لعل ‘‘ تے دوجے و چ ’’ لال ‘‘ قریب المخرج نیں۔
8تجنیس لاحق:جدوں دو اکھراں وچ اک حرف دا فرق ہووے تے اوہناں دا مخرج وی دور دور ہووے تے اوہنوں لاحق آکھیا جاندائے۔ مثال دے طور تے۔
من ہار گیاں آن کے دل ٹھار نبی پاک
بیمار نوں اج اک تے نظر مار نبی پاک
وضاحت:جیویں کہ ایس شعر وچ ’’ ہار‘‘ تے ’’ مار‘‘
9 قلب بعض:۔ دو یا دو توں زیادہ کلمات دے حرفاں دا بلا ترتیب مقلوب ہونا ایہنوں قلب بعض آکھیا جاندائے ۔ مثال دے طور تے
ماہی لے آ گھٹا رحم دی
دل حرم دے وسا دے دوا
جیویں ایس شعر وچ ’’ رحم ‘‘ تے ’’ حرم ‘‘ نیں۔
10 قلب مجنح:۔ مجنح ایہہ نکلیا ہے مشتق جناح توں ایہندا معنی اے بازو۔ کہ اوہناں دو اکھراں وچ قلب ہووے کہ اوہناں وچوں اک اکھر پہلے مصرع دے وچ ہووے تے دوجا اکھر دوجے مصرع ہووے یا اک اکھر مصرع دے شروع وچ ہووے تے دوجا مصرع دے آخر وچ ہووے تے اوہنوں قلب مجنح آکھیا جاندائے ۔ مثال دے طور تے۔
حور ، غلمان ، فرشتے تے ہے انسان دی روح
آپ دا عشق مِرے دین تے ایمان دی روح
وضاحت:جیویں کہ ایس شعر وچ ورتے گئے اکھر ’’ حور ‘‘ تے ’’ روح ‘‘ نیں۔
11اشتقاق:۔ کلام وچ دو ایہو جئے اکھراں نوں لے آئونا جہڑے اک مادہ توں مشتق ہون تے اوہنوں اشتقاق آکھیا جاندائے ۔ مثال دے طور تے۔
سوہنے سوہنے خَلق وچ خالق بنائے جو چراغ
خُلق تیرے دے بنیرے سوہنیا سارے چراغ
وضاحت:ایس شعر دے پہلے مصرعے وچ اکھر’’ خَلق ‘‘ تے ’’ خالق ‘‘ نیں۔
12 رد العجز علی الصدر:۔ ایہندیاں چار قسمیاں نیں
-i جہڑا اکھر صدر وچ ہووے بعینیہ اوہی عجز وچ ہووے ۔ مثال دے طور تے
بڑا خوش گدا جام ہتھاں چوں پی کے
تری اکھ توں پی پی کے کوثر بڑا خوش
وضاحت: جیویں کہ ’’ بڑا خوش‘‘ صدر وچ وی اے تے عجز وچ وی
13 رد العجز علی الصدر :۔ -ii جہڑا اکھر عروض وچ ہووے اوہی عجز وچ ہووے مثال دے طور تے:
جے نبی دے صحابہ نوں آکھیں غلط
اصل وچ آکھنا ایں نبوت غلط
وضاحت:جیویں کہ اکھر ’’ غلط ‘‘ عروض وچ وی تے عجز وچ اے۔
14رد العجز علی الصدر:۔ -iii جہڑا اکھر پہلے مصرع دے ْحشو وچ ہووے اوہی عجز وچ وی ہووے ۔ مثال دے طور تے۔
کجھ خاص کہون ویکھدے ای ’’نعت دا چانن‘‘
اعجازؔ تیری نعت دے انوار بڑے خاص
وضاحت:جیویں کہ’’ خاص ‘‘ پہلے مصرعے دے حشو وچ تے دوجے مصرعے دے عجز وچ اے۔
15رد العجز علی الصدر :۔ -iv جہڑا اکھر ابتداء وچ ہووے اوہی عجز وچ ہووے۔ مثال دے طور تے۔
کھُرا تیری ڈاچی دا جد اس تے جمیا
بڑا خوش مِرے دل دا پتھر بڑا خوش
وضاحت:’’ بڑا خوش‘‘ اے اکھر جیویں کہ ابتدا ء وچ وی اے تے عجز وچ وی اے۔
16 تجنیس مزدوج:۔ اوہ متجانس اکھر جہناں دے حرفاں نوں مقلوب کیتا گیا ہووے تے اوہ اکھر کول کول ہی ہوون تے اوہنوں تجنیس مزدوج آکھیا جاندااے مثال دے طور تے۔
مِری رات ہجر سمندریں بڑے گوتے کھاندی اے سوہنیا
کدی آکے رات نوں تار دے بھلی رات اوتھے کھلار دے
وضاحت:جیویں کہ ’’ رات‘‘ تے ’’ تار‘‘ مقلوب وی نیں تے نیڑے نیڑے وی ۔
17تجنیس مطرف:۔ جدوں دواکھر تعداد وچ مختلف ہوون تے اکھر دی زیادتی شروع وچ ہووے تے اوہنوں تجنیس مطرف آکھیا جاندااے۔ مثال دے طور تے۔
تسیں نصیب رات وچ صدا کرو نبی نبی
نصیب نوں برات نوں سجا لوو سجا لوو
وضاحت:جیویں کہ ایس شعر وچ ’’ رات ‘‘ تے ’’ برات‘‘ وچ ’’ ب‘ ‘ دی زیادتی اے
18غیر منقوط:۔سارے کلمات نوں غیر منقوط لے آئونا۔ مثال دے طور تے
ماحی لے آ گھٹا رحم دی
دل حرم دے وسا دے دوا
19مقطعّ:۔کلام وچ ایہو جئے کلمات لے آئونا جہناں دے سارے اکھراں نوں مَنے مَنے لکھیا جاوے ۔ مثال دے طور تے
آپ دے درد ، آ دے دوا
درد وچ دے روا، دے دوا
وضاحت:جیویں کہ ایس شعر وچ ہر اکھر دوجے تو منے منے اے۔
20موصّل:۔کلام وچ ایہو جئے کلمات نوں لے آئونا جہناں دے سارے حرفاں نوں ملاکے لکھیا جاوے۔ اوہنوں موصل آکھیا جاندا اے۔ مثال دے طور تے۔
لے لے طیبہ جا کے چانن
پلّے جھوٹی جگ مگ نہ بنھ
وضاحت:جیویں کہ ایس شعر وچ سارے کلمیاں دے اکھر مِلے ہوئے نیں۔
21ترصیع:۔فقرے یا مصرع دے تمام اکھراں دا متحد الوزن القوافی ہونا ایہنوں ترصیع آکھیا جاندائے۔ مثال دے طور تے۔
یا نبی ہر کھلا بے وفا
آ کدی کر بھلا دے دوا
وضاحت:جیویں کہ ایس شعر وچ پہلے مصرعے دا ہر کلمہ دوجے مصرعے دا ہم وزن تے ہم قافیہ اے۔
22سجع موازنہ:۔ دو فقریاں یا دو مصرعیاں دے آخری کلمے دا وزن وچ متحد ہونا تے ردے وچ مختلف ہونا۔ اوہنوں سجع موازنہ آکھیا جاندائے۔ مثال دے طور تے۔
ترا ای نور ہے مسجود آدم آکھدا اے
بڑا ای سجدا ہے مینوں مِرا سجدہ تعلق
وضاحت:جیویں کہ ’’ سجدا‘‘ تے ’’ سجدہ‘‘ وزن وچ اکو جئے نیں پر ردے وچ مختلف نیں۔
23ذوالقافیتین:۔اس شعر نوں آکھیا جاندائے جہندے وچ دوقافیے ہوون۔ مثال دے طورتے۔
دلوں پکھیاں ہنیرے چاء گئے نیں
تیرے آقا سویرے آ گئے نیں
وضاحت:ایس شعر و چ ’’ ہنیرے ‘‘ ’’چاء‘‘ ’’سویرے‘‘ ’’آ‘‘ دو قافیے نیں۔
24ذوالقافیتین مع الحاجب:۔جدوں دو قافیاں دے وچکار ردیف نوں لے آیا جاوے اوہنوں ذوالقافیتین مع الحاجب آکھیا جاندائے ۔ مثال دے طور تے۔
رُس گیا اے خدا سوہنیا چا منا
اُمتیاں تے کرم دی وسا چا گھٹا
وضاحت:ایس مطلع وچ ’’ سوہنیا‘‘ ’’ منا‘‘ ’’ وسا‘‘ ’’ گھٹا‘‘ قافیے تے ’’ چا‘‘ ردیف جہیڑی کہ وچالے اے۔
25متلون:۔اوہ نظم جہڑی دو یا دو توں زیادہ بحراں وچ پڑھی جاوے۔ مثال د ے طورتے
نور ، نور لے آیا جیس دا بڑا چانن
بھل گئیاں نوں دیندا اے راہ جو وکھا چانن
وضاحت:جیویں اس مطلع نوں’’ بحر مقتضب مثمن مطوی مقطوع‘ ‘ تے ’’ بحر ہزج مثمن اشتر‘‘ دوواں وچ تقطیع کیتا جا سکدائے۔
26تلمیح:۔کسے مشہور واقع دی طرف یا کسے ایہو جئی شے دی طرف جہڑی کتب متداولہ دیوچ ذکر کیتی گئے ہووے۔ اس دی طرف اشارہ کرنا۔ مثال دے طور تے۔
جدوں غار وچ آگیا کملی والا
ابوبکر دے پیر سپ نئیں لڑی تانگھ
وضاحت:جیویں کہ اے شعر نبی پاکﷺ تے حضرت صدیق اکبر رضی اللہ عنہ دے ہجرت دے موقع تے غار ثورول اشارہ کر رہیا اے
27سیاق الاعداد:۔گنتی نوں ترتیب یا ترتیب توں بغیر لے آئونا۔ اوہنوں سیاق الاعداد آکھیا جاندائے۔ مثال دے طور تے۔
محبوب دی نسبت نوں ذرا ویکھ نہ لڑ یار
اک ،دو ،نہ ترئے، چارسبھ یار بڑے خاص
وضاحت:ایس شعر وچ ’’ اک ، دو ، ترے، چار‘‘
28تنسیق الصفات:۔کسے موصوف دیاں متواتر کئی صفتاں نوں لے آئونا ایہنوں تنسیق الصفات آکھیا جاندائے۔
میں کون آں جو عظیم آقا رحیم آقا دی نعت لکھاں
کریم خود ای کرم کما کے خیال وچ نیں خیال کردے
وضاحت:جیویں ایس شعر وچ نبی پاک ﷺ دیاں صفتاں ’’ عظیم، رحیم، کریم، تے آقا‘‘
29توشیح:۔کوئی قصیدہ یا قطعہ وغیرہ انج کر کے لکھنا کے جہناں دے شعراں دے ابتدائی حرفاں نوں اکٹھیاں کرن دے نال کوئی کلمہ، بیت یا مصرع حاصل ہووے۔ مثال دے طور تے۔
ممزا آئوندامدینے وچ بلا کے تے لکھوندے نعت
تسیں پیراں دے وچ مینوں بٹھا کے کے لکھوندے نعت
_______
ححیاتی اے بڑی ڈونگھی ترن دی چس بڑی اوندی
جدوں ڈبدے نوں ہتھ آقاپھڑا کے تے لکھوندے نعت
_______
ممِری اکھ تانگھ دی سولی تے لمی تان کے سوندی
کدی تے سفنے وچ سرکار آکے تے لکھوندے نعت
_______
ددلاں دی تار طیبہ نال ملدی رات مُک جاندی
تسیں دن سینیاں اندر چڑھا کے تے لکھوندے نعت
وضاحت:ایہناں شعراں دے پہلے اکھراں نوں ملایاں’’محمدﷺ‘‘ بن دائے
30محاذ:۔ایس صنعت وچ پہلے مصرع دا آخری اکھر دوجے مصرع دا پہلا اکھر ہوندائے
اوہ دین انج نواز گہنگار کہن بس
بس اک نظر نیں ویکھدے بیمار کہن بس
وضاحت:جیویں کہ ایس شعر وچ اکھر ’’ بس‘‘
31تجنیس مکرر /تکرار:۔شعر وچ اک اکھر نو ں بار بار لے آئونا ۔ مثال دے طور تے۔
میں اعجازؔ کی آں خطا ای خطا آں
کرم ای کرم توں کرم آ کرم کر
وضاحت:جیویں ایس شعر وچ ’’ کرم‘‘ اے
32تجنیس تام مفروق:۔جے دو ہم جنس اکھراں وچوں اک مرکب تے دوجا مفرد ہووے پر لکھن وچ اک جئے نہ ہوون تے اوہنوں تجنیس تام مفروق آکھیا جاندائے ۔ مثال دے طور تے:
دساں ترے کی بول دا جد رب بولدا
ہوندی اے بادشاہ دی گل وات بادشاہ
وضاحت:جیویں کہ پہلے مصرعے وچ ’’ بول دا‘‘ تے ’’ بولدا‘‘
33تجنیس اوسط:۔دو اکھراں دا انج مختلف ہونا کہ زیادتی اکھر دے وچکار ہووے۔ مثال دے طور تے۔
غماں دی رُت نہ رت پیسی بھلا اک رات کر تسبی
نہ اک راتیں سدا توں کہہ نبی وارث خدا وارث
وضاحت:جیویں کہ ’’ رَت‘‘ تے ’’ رات‘‘
34تجنیس مذیل:۔جدوں دو اکھر صرف حرفاں دی تعداد وچ مختلف ہوون تے اکھر دے آخر تے زیادتی ہووے تے اوہنوں مذیل آکھیا جاندائے۔ مثال دے طور تے۔
آپ دے دین توں ہے دور حیاتی دوزخ
ایس دوری نو مٹا کے تے بجھالے دوزخ
وضاحت:جیویں اتلے مصرعے وچ ’’ دور‘‘ تے تھلڑے مصرعے وچ ’’ دوری‘‘
صنعت تجنیس (معنوی):
-1تضاد ایجابی:کلام وچ ایہو جئے معنے لے آونا جہناں وچ کسے قسم دا تقابل تے تضاد ہووے تے اوہندے نال حرف نفی نہ ہووے تے اوہنوں تضاد ایجابی آکھیا جاندائے۔ مثال دے طور تے:
گھر بار ہے یا غار خشی ہے کہ غمی اے
صدیق نوں ہر حال نبی یاد خدا یاد
وضاحت:جیویں کہ خشی تے غمی
-2تضاد سلبی:کلام وچ دو ایہو جئے معنی لے آونا جہناں وچ کسے قسم دا تقابل تے تضاد ہووے تے اوہندے نال حرف نفی ہووے تے اوہنوں تضاد سلبی آکھیا جاندائے ۔ مثال دے طور تے:
نعت چھیڑاں تے کرے روح اللہ اللہ
نہ کرے ورد کیوں جی ایہ ہے انجان دی روح
وضاحت:ایس شعر وچ ’’ کرے‘‘ تے’’ نہ کرے ‘‘تضاد سلبی ہے۔
-3ایہام تضاد:کلام وچ دو ایہو جئے معنیاں نو ں جمع کرنا جہڑے باہم متضاد یا متقابل نہ ہوون پر جہڑے اکھراں نال اوہناں نوں تعبیر کیتا جاوے۔ اوہناں دے حقیقی معنیاں وچ تضاد ہووے تے اوہنوں ایہام تضاد آکھیا جاندائے۔ مثال دے طورتے۔
بُرا ویلا بن کے بھلا آ گیا
نبی تے مرن دا مزا آ گیا
وضاحت:ایس شعر وچ ’’ بُرا‘‘ تے ’’ بھلا ‘‘ وچ ایہام تضاد پایا جاندائے۔ کیوں جے’’ بُرا‘‘ دا متضاد ’’اچھا‘‘ ہوندائے۔
-4تدبیج:لغوی معنی سجاونا تے آراستہ کرنا، زینت کاری اک توں زیادہ رنگ کلام وچ لے آونایا مدح یا ذم دے معنی وچ لے آونا تے مدعا کنائے یا ایہام دے طریقے نال حاصل ہووے تے اوہنوں تدبیج آکھیا جاندائے ۔ مثال دے طور تے۔
ہجر وچ رو رو کے چٹے فیر کلالے ہو گئے
آئو آقا لال ہوون میری قسمت دے گلاب
وضاحت:ایس شعر وچ ’’چٹے، کالے ،لال‘‘
-5مقا بلہ:دو یا دو توں زیادہ متوافق معنیاں نو ںلے کے بعد ازاں اوہناں دے متقابل معنیاں نو ں اوسے ترتیب نال لے آونا تے اوہنوں مقابلہ آکھیا جانداے۔ مثال دے طور تے:
دلوں پکھیاں ہنیرے چا گئے نیں
ترے آقا سویرے آ گئے نیں
وضاحت:ایس شعر وچ ’’ہنیرے ،چا‘‘ تے ’’سویرے ،آ‘‘
-6ایہام تناسب:کلام وچ ایہو جے اکھر لے آونا جہناں دے معنیاں وچ باہم مناسبت نہ ہووے پر اوہناں دوواں اکھراں وچوں کسے اک دا اک ہور معنی وی ہووے جہڑا دوجے اکھر دے معنے نال مناسبت رکھے تے اوہنوں ایہام تناسب آکھیا جانداے مثال دے طور تے:
قد جدوں ویکھدی شاعری
بید مجنوں ترا آکھدی
وضاحت:ایس شعر’’ بید تے مجنوں‘‘ دے معنی، یعنی دیوانہ نوں اکٹھا کیتا گیا ئے۔ ایہناں وچ کوئی مناسبت نئیں پر مجنوں دا دوجا معنی ہک قسم ’’بید ‘‘ دی وی اے، جہنوں ’’ بید مجنوں ‘‘ آکھیا جاندائے۔ ’’ بید ‘‘ دے نال مناسبت رکھدی اے۔
-7مراعاۃ النظیر یا تناسب و توفیق: کلام وچ ایہو جئی شیواں نو ں لے اونا جہناں وچ تضاد یا تقابل توں علاوہ کوئی ہور نسبت ہووے تے اوہنوں مراعاۃ النظیر آکھیا جاندائے۔ مثال دے طور تے۔
آپ دی جالی دے ساہویں نیں ادب نال کھڑے
دل نظر جان جگر سر جھکے ہتھ ہاں تے چپ
وضاحت:ایس شعر وچ’’ دل نظر جان، جگر، سر، ہتھ، ہاں ‘‘ دا اکٹھا ذکر کرنا ۔
-8ایہام:ایہام دے معنی وہم وچ پاونا ہوندا ئے۔ اس توں مراد کلا م وچ کوئی ایہو جیا اکھر لے آونا جہنوں سنن آلا کجھ دیر لئی وہم وچ پے جاوے۔ ایہو جئے اکھر دے دو معنی ہوندے نیں اک معنی نیڑے تے دوجا دور ۔ سنن آلے دا ذہن نیڑے دے معنی ول منتقل ہوندائے پر غور کرن نال معلوم ہوندائے کہ شاعر دی مراد در دا معنی اے۔ مثال دے طور تے۔
تاجدارا تاج تے اعجاز منگاں لوڑ نئیں
پر مدینے پاک جہڑے دن گزارے آن ہٹ
وضاحت:ایس شعر وچ ’’دن گزارے آن ہٹ‘‘ ایہام اے ۔اس دا نیڑے دا معنی اے کہ دن گذرے ہوئے ہٹ آون۔پر شاعر دی مراد دور دا معنی اے کہ ہک وار پھر مدینے دی زیارت نصیب ہووے۔
-9مشاکلتہ:اک چیز نوں دوجی چیز دے نال لے آون دے باعث ایہو جئے اکھر نال تعبیر کرنا جہڑے نال اوہ مشہور نئیں یا کلام وچ اک اکھر دی مثل دووے اکھر محض لفظی مناسبت تے لطف زبان دی بناں تے لے آونا۔ مثال دے طور تے۔
پئی لاش اودراں دی مِرے نال مینہ اے روندا
کدی ویکھ لو ناں آقا بڑا روئی جان بدل
وضاحت:ایس شعر وچ’’ مینہ دا رونا‘‘ مشاکلتہ اے۔ حالانکہ مینہ روندا نئیں بلکہ وسدائے۔ پر شاعر نیں اپنے روون دے نال نال مینہ دے وسنے نوں وی روون نال تعبیر کیتائے۔
-10مزاوجتہ :شرط تے جزا وچ دو معنیاں دا ایس طرح آونا کہ جہڑا حکم پہلے تے مترتب ہووے اوہی حکم دوجے تے وی مترتب ہووے تے اوہنوں مزاوجتہ آکھیا جاندائے ۔ مثال دے طور تے:
نعت پڑھیئے زوال اوندا نئیں
نہ پڑھیوے کمال اوندا نئیں
وضاحت:ایس شعر وچ نعت پڑھنا تے نہ پڑھنا دو کم نیں دوا ں تے کسے شے دا نہ ہونا مترتب ہویا اے۔ یعنی پہلے (پڑھنا) تے زوال تے دوجے ( نہ پڑھنا) تے کمال دا۔
-11ارصاد یا تسہیم:ارصاد دا لغوی معنی ہے راہ وچ نگہبان مقرر کرنا کسے فقرے یا بیت وچ ایہو جہیا اکھر لے آونا جہندے توں معلوم ہو جاوے کہ ایس فقرے یا بیت دے اخیر تے ایہہ اکھر آوے گا۔ یا جہناں توں معلوم ہو جاوے کہ قافیہ دا اکھر فلاں ہووے گا۔ پر شرط ایہہ ہے کہ روی دا حرف پہلے توں معلوم ہووے۔ مثال دے طور تے:
خدا دے جے محبوب تے نہ مِرے جیبھ
کراں کی میں جیوے تے بھاویں مِرے جیبھ
وضاحت:ایس شعر وچ’’ جیوے تے بھاویں ‘‘ دا کلمہ ’’مرے ‘‘ دا پتہ دیندائے۔
-12عکس :کلام وچ اک جزو نوں دوجے تے مقدم کرنا تے بعد ازاں مقدم نوں موخر تے موخر نوں مقدم کرنا۔ مثال دے طور تے:
تینوں اے کعب آقا توں عطا ہوئی اے چادر
بھلا ہوئی عطا کیویں سُنا کے تے سکھا جاچ
وضاحت:ایس شعر وچ عطا ہوئی تے ہوئی عطا عکس اے۔
-13رجوع:اک کلام نوں کسے نکتے دے باعث اوہندا نقص تے ابطال کرنا یا کسے شئے دی اک صفت بیان کر کے اوہندی نفی کرنا مڑ کسے دوجی صفت دی طرف جہڑی پہلی نالوں بہتر ہووے ترقی ، ترجیح تے فوقیت دی غرض نال رجوع کرنا۔ مثال دے طورتے:
غماں دی رُت نہ رت پیسی بھلا اک رات کر تسبی
نہ اک راتیں سدا توں کہہ نبی وارث خدا وارث
وضاحت:پہلے مصرعے وچ ’’اک رات‘‘ توں رجوع کردیا ں ہوئیا ں دوجے مصرعے وچ ’’سدا ‘‘ آکھ کے بہتری دی صورت کڈھی اے۔
-14توریہ:تو ریے دا لغوی معنی چھپانا ہے۔ بر اصطلاح وچ ایس توں مراد ایہہ ہے کہ کلام وچ ایہو جئے اکھر یا اکھراں دا استعمال کیتا جہناں دے دو معنی ہوون تے اوہ دوویں معنی مقید مطلب ہوون ۔ مثال دے طور تے۔
جدوں رکھیا ہتھ دل تے آقا تری تانگھ
اجے دل پکڑ کے ہے اوتھے کھلی تانگھ
-15ایہام مجرد:اے اوہ ایہام اے جہندے وچ قریب غیر مقصود معنی دے مناسبت مذکور نہ ہوون ۔ مثال دے طور تے۔
کونین سروں ننگے بناں آپ دے سائے
اعجازؔ مِرا ،ایہو ای دستار نبی پاک
وضاحت:سایہ بمعنی چھاں قریب دے معنی نیں تے رحمت دور دے معنی قریب غیر مقصود دی مناسبات شعر وچ موجود نہیں۔
-16ایہام مرشحہ:اوہ ایہام اے جہندے وچ معنی قریب غیر مقصود دے مناسبات مذکور ہوون یا معنی قریب دے مناسبات داکلام وچ مذکور ہونا۔ مثال دے طور تے۔
اعجاز آخری ساہ تے یسین چا پکار
لبھ نہ مِری شفا کتے یسین توں منے
وضاحت:مرن ویلے یٰسین پڑھنا ایہ قریب دے معنی نیں دور دے معنی یسین ۔ نبی کریم ﷺ دا اسم مبارک اے۔ قریب دے معنی دے مناسبات ذکر کیتے گئے نیں۔ ’’آخری ساہ‘‘ ’’شفا‘‘
-17استخدام:اک اکھر توں جہندے دو معنے ہوون اک معنی مراد لینا تے جہڑی ضمیر اوہندی طرف راجع ہووے اوہندے توں دوجا معنی مراد لینا۔ مثال دے طور تے۔
جدو ںدا شعر دے سوہنے نگر اعجاز آیا
مِرے فن توں بلاواں ایہ ہزاراں موڑ دیوے
وضاحت:ایس شعر وچ اعجاز سرکار واسطے لیا گیا اے۔ تے دوجے مصرع وچ ایہ دی ضمیر توں اعجاز دا اکھر معجزہ دے معنی دیندا اے۔
-18لف و نشر:کجھ شیواں نوں مجمل یامفصل طور تے لے آ کے بعد اذاں بلا تعین ایہو جئی شیواں نوں لے آونا جہڑیاں پہلیاں شیواں نال تعلق رکھدیاں ہوون تے اوہنوں لف و نشر آکھیا جاندائے۔ مثال دے طور تے۔
فیر کی ہوندا جدوں آپ ہلاوندے انگلی
ویکھ رکھ ٹر پیا یا چن دے نظارے توں پُچھ
وضاحت:ایس شعر وچ پہلے مصرعے وچ سرکار دا انگلی ہلاونا تے دوجے مصرعے وچ چن دا ٹٹنا لف و نشر نیں۔
-19لف و نشر مرتب:جے نشر دی ترتیب لف دے مطابق ہووے تے اوہنوں لف و نشر مرتب آکھیا جاندائے مثال دے طور تے
اوہ ٹیک جتھے لگان سوہنے تے پیر جتھے ٹکان سوہنے
کھجور ہووے پہاڑ ہووے دھمال کردے دھمال کردے
وضاحت:پہلے’’ ٹیک لونا تے پیر ٹکانا مڑ ایسے مناسبت نال کھجور تے پہاڑ لف و نشر مرتب نیں
-20لف و نشر غیر مرتب:جے نشر دی ترتیب لف دے مطابق نہ ہووے تے اوہنوں لف و نشر غیر مرتب آکھیا جاندائے مثال دے طور تے:
یا نبی اک نظر ،قلب، سر، خفی
حرص ، شہوت، حسد دی ہوا کج لئے
وضاحت:ایس شعر وچ قلب تے’’ حرص، سر تے شہوت خفی تے حسد لف و نشر غیر مرتب اے۔
-21جمع:کجھ شیواں نوں اک حکم وچ جمع کرنا ۔مثال دے طور تے۔
آپ دی جالی دے ساہویں نیں ادب نال کھڑے
دل نظر جان جگر سر جھکے ہتھ ہاں تے چُپ
وضاحت:ایس شعر وچ’’ دل، نظر، جان، جگر، سر تے ہتھ‘‘ جمع کیتا گیائے۔
-22تفریق:اک قسم دیاں دو شیواں وچ فرق ظاہر کرنا ۔ مثال دے طور تے
چاننا تے سورج وی اس جہان تے کردا
کل جہان چمکوندا آپ دا جدا چانن
وضاحت:ایس شعر وچ ’’سورج تے آپ دے چانن ‘‘وچ ’’جدا‘‘ نال فرق کیتا گیائے۔
-23تقسیم:کجھ شیواں نوں لے آ کے بعد وچ اوہناں دے مناسبات نوں علی التعین لے آونا۔ مثال دے طور تے۔
دل کرے جیویں نوازو کدی سفنے وچ
تے کدی جاگدے دیدار تسیں او لجپال
وضاحت:ایس شعر وچ’’ کدی سفنے وچ تے کدی جاگدے وچ‘‘ تقسیم ہے۔ دیدار دیاں دوویں قسماں نیں۔
-24جمع تفریق:کجھ شیواں نوں اک حکم وچ لیا کے بعد وچ فرق کرنا۔ مثال دے طورتے۔
دل تے روضہ کھلے سامنے
ایہ خطا ایہ عطا دے دوا
وضاحت:ایس شعر وچ پہلے ’’دل تے روضہ ‘‘ دی اکو حالت ‘‘ کھلونا ظاہر کیتی گئی اے بعد وچ دل نوں ’’خطا تے روضہ نو ں عطا‘‘ آکھ کے فرق ظاہر کیتا گیا ئے۔
-25جمع تقسیم:کجھ شیواں نوں اک حکم وچ لے آ کے بعد وچ ہر اک نوں اک اک شے نال منسوب کرنا۔ مثال دے طور تے:
نبی پاک دے عشق سمجھا دوہاں نوں
کہ نہ نہ کرے دل تے ہاں ہاں کرے جیبھ
وضاحت:ایس شعر وچ’’ نبی پاک دے عشق سمجھاووہاں نو ں‘‘ ۔ ایہ جمع ہے تے’’ نہ نہ کرے دل تے ہا ںہاں کر ے جیبھ ‘‘ ایہ تقسیم اے
-26جمع تفریق تقسیم:تناں صنعتاں نوں جمع کرنا۔ یعنی پہلے کجھ شیواں نو ں اک حکم وچ لے آونا مڑ اوہناں وچ فرق کرنا تے مڑ اوہنا وچوں ہر اک شئے نال بلحاظ خصوصیت متعلق کرنا۔ مثال دے طور تے۔
اگ ہجر ، وصل دوویں ای ایہ ساڑ دی ایہ ٹھار دی
ایہ مار دی ایہ تار دی تردا رہواں مِرے نبی
وضاحت:پہلے ہجر تے وصل نوں اگ آکھ کے جمع کیتا گیائے تے مڑ ہجر دی اگ ساڑ دی تے وصل دی اگ ٹھار دی آکھ کے تفریق کیتی گئی اے۔ پھر ہجر دی اگ مار دیندی اے تے وصل دی اگ تار دیندی اے آکھ کے تقسیم کیتی گئی اے۔
-27تجرید :ایہندا لغوی معنی اے ننگا کرنا۔ اصطلاح وچ اک ذی صفت کو لوں اک دوئی شے حاصل کرنا یعنی جہڑی اس صفت وچ اوہندے ورگی ہووے۔ مثال دے طورتے:
اک تجلی نبی دی نظر دی پئی
پاک دل دے حرم دا حرم ہو گیا
وضاحت:ایس شعر وچ ’’دل دا حرم تے مڑ دل دے حرم دا حرم آکھنا ‘‘تجرید اے۔
-28 مبالغہ مقبول تبلیغ:کسے وصف یامذمت دا شدت تے ضعف وچ انتہائی درجے تے پہنچنے دا دعویٰ کرنا تے اوس دعوے دا عقل تے عادت دی رو نال ممکن ہونا۔ مثال دے طور تے۔
ترے اعجازؔ نوں سن کے زمانہ وجد وچ اوندا
مِرے ہوٹھاں تے جد سجدا سخن تیری ثنا بن کے
وضاحت:ایس شعر وچ ’’ترے اعجاز نوں سن کے زمانہ وجد وچ اوندا‘‘ ایہ مبالغہ مقبول تبلیغ اے۔
-29اغراق :کسے وصف یا مذمت دا شدت تے ضعف وچ انتہائی درجے تے پہنچنے دا دعویٰ کرنا تے اوہ دعویٰ عقلا ممکن تے عادتا محال ہووے۔ مثال دے طور تے۔
بڑا شوم کہن شرینی لو میری اکھ ہٹے تے کیوں ہٹے
تسیں اک نظر دے نال جو کئی نسلاں تیک چا تار دے
وضاحت:ایس شعر وچ ’’شوم کہن شرینی لو ایہہ اغراق اے‘‘۔ یعنی کہ عقلا ممکن اے پر عادتا محال اے۔
-31مذہب کلامی:کلام دا دلیل تے برہان تے مشتمل ہونا۔مثال دے طور تے۔
میرے لجپال مِرے کان معافی منگدے
میرے اللہ دا غضب ہے اجے وی تاں تے چُپ
وضاحت:ایس شعر وچ’’اللہ دے عذاب دے نہ آون دی وجہ سرکار دا ساڈے لئی معافی منگنا ‘ ‘ دلیل بنائی گئی اے۔ ایہ مذھب کلامی اے۔
-32حسن تعلیل:کسے صفت دے ثبوت واسطے ایہو جئی شیواں نوں علت بناونا جہڑیاں حقیقت وچ علت نہ ہوون پر شاعر اوہنوں ایہو جئے انداز وچ پیش کر ے کہ اوہ حقیقت معلوم ہووے۔ مثال دے طور تے۔
پتلی نہیں، ہے جلوہ کالی کملی دا
دسدے جہیڑے تھاں نیں کالے اکھیاں دے
وضاحت:ایس شعر وچ ’’پتلی ہے جلوہ کالی کملی دا‘‘ ایہ حسن تعلیل اے
-33تاکید المدح بما یشبہ الذم:کجھ صفتاں توں بعد کجھ صفتاں نوں ایہو جئے کلمے نال لے آونا جہندے توں خیال ہووے کہ ہن شاید مذمت شروع ہو گئی پر اوہ حقیقت وچ مدح دی تاکید کر دے ہوون۔ مثال دے طور تے۔
ویکھ دے کے سزا نوں سزا کج لئے
جرم میرے نبی دی عطا کج لئے
وضاحت:ایس شعر وچ ’’ سزادینا‘‘ چنگی گل نئیں پر سزا نوں سزا دینا آکھ کے مذمت نوں مدح وچ تبدیل کیتا گیائے۔
-34تاکید الذم بما یشبہ المدح:ذم دی تاکید ایہو جئے اکھراں وچ لے اْونی جہڑے مدح نال مشابہت رکھن۔مثال دے طور تے۔
اک وفا دی دیو آکے پڑی نئیں تے مرنا
بے وفاواں دا میں سردار تسیں اوہ لجپال
وضاحت:سردار ہونا مدح اے پر بے وفاواں دا سردار ہونا بھیڑی گل اے۔
-35استتباع:لغت وچ ایہندا معنی اے کہ معنیاں نوں اک دوجے دے پچھے لے آونا۔ ممدوح دی ایس طرح تعریف کرنا کہ اک مدح توں دوجی مدح نکلے۔ مثال دے طور تے۔
کدی درد نصیب دی رانی دی پریشان زلف سنواردے
مِرے دل توں میل اتار کے ترے پیراں ہیٹھ وچھار دے
وضاحت:ایس شعر وچ درد دا ، نصیب دی رانی دی پریشان زلف سنورارنا‘‘توں اک مدح مڑ ’’دل دی میل لاہنا ‘‘دوجی مدح پھیر’’ میل لاہ کے پیراں ہیٹھ وچھارنا‘‘ ایہہ تیجی مدح نکلدی اے ۔
-36ادماج:اک کلام توں دو معنے لینے ایس طرح کہ دوجے معنے دی صراحت دی لوڑ نہ ہووے۔ مثال دے طور تے۔
اعجازؔ روضہ پاک ہا اک وار سامنے
پھر انج کھڑی کہ حالے کھڑی حال دی عشاء
وضاحت:ایس شعر وچ ’’کھڑی کہ حالے کھڑی‘‘ ایہہ ادماج اے ایتھے کھڑی دے دو معنے نیں اک کھلونا تے دوسرا کھڑینا تے دوواں دی صراحت دی لوڑ نہیں۔
-37توجیہ: کسے معنے دا فائدہ اوہناں اکھراں نال دینا جہڑے اوس معنے واسطے وضع کیتے گئے ہوون پر اوہ اکھربندے یا کسے ہور شئے دا ناں وی ہووے۔ مثال دے طورتے:
اعجازؔ خیر فضل دی دیندے حضور نیں
اکھراں دیاں میں جھولیاں بھردا ہمیش ہاں
وضاحت:ایس شعر وچ’’ فضل ‘‘ایہہ توجیہ اے یعنی کہ ایہندے وچ’’ فضل ‘‘اپنے معنے تے وی دلالت کر رہیا اے تے ایہہ اک بندے دا ناں وی اے۔
-38الہذل یرادبہ الجد:کلام ہزل تے تمسخر دے طور تے لے آونا پر او س تو کوئی نصیحت مراد ہووے۔ مثال دے طور تے۔
چھڈ ملکھ نوں سدا کردا رہو آقا آقا
کدی اعجازؔ سُنیجا ای ہووے کاں تے چُپ
وضاحت:ایس شعر وچ’’ ہووے کاں تے چُپ ایہہ الہذل یرادبہ الجد اے تے ایہندے وچ نصیحت وی اے۔
-39تجاہل عارفانہ:لغوی معنی جان بجھ کے انجان بننا۔ یعنی اک شئے نوں جانن دے باوجود کسے نکتے دے لئی اوہندے توں لا علمی ظاہر کرنا۔ مثال دے طور تے۔
شاعری کی میں الف تے بے دا جانو ہاں کدوں
کون ہے جو بال کے ایہ دھر گیا سارے چراغ
وضاحت:ایس وچ ’’ شاعری تو ں انجان بننا ایہہ تجاہل عارفانہ اے ۔ تے ایہندے وچ نکتہ عاجزی اے۔
-40تعجب:اک شئے تو ںکسے فائدے دی غرض توں تعجب دا اظہار کرنا۔ مثال دے طورتے:
حیرت پری گویڑ دے جگ وچ گئی کھڑی گئی
آقا دا پیر ویکھیا پتھر جدوں پگھال دا
وضاحت:ایس شعر وچ’’حیرت پری دا سرکار دے پیراں ہیٹھ پتھر دے پگھلنے نوں ویکھ کے حیرت دے جگ وچ جا کے کھڑی جانا‘‘. ایہ تعجب اے۔
-41حشو ملیح:کلام دا پورا ہوون توں پہلے ایہو جہیا اکھر لے آونا جہندے توں بغیر وی معنی مقصود پورا ہو جاوے۔ پر اوہندے نال کلام دی خوبی ودھ جاوے۔ مثال دے طور تے
جدوں اشارہ کروتے کھلووے جھم جھم کے
تسیں کہوو تے زمانے دا فیر سیارہ ٹُرے
وضاحت:ایس شعر وچ جھم جھم ایہہ حشو ملیح اے جو کیو ایس توں بغیر وی شعر دا مقصد پورا ہوندا ہا۔
-43سوال و جواب:تعریف ناں تو ں ہی ظاہر ہے یعنی کہ شعر وچ سوال وی ہووے تے جواب وی ہووے مثال دے طور تے:
پچھدا عشق کدے کعبہ؟
کعبہ کہہ پرنالہ پڑھ۔
وضاحت:ایس شعر وچ پچھدا عشق کدے کعبہ؟ ایہ سوال اے تے کعبہ کہہ پر نالہ پڑھ۔ ایہہ جواب اے۔
ایہہ چند اک مثالاں دتیاں گئیاں نیں تاں جے ادب تے پنجابی ادب دے طالب علم ایہناں دی روشنی وچ کجھ سکھ سکن تے آپو وی پنجابی نعت دا کھلار ایس طراں کھُلا کرن تے صنعتِ تجنیس دے نال نال شاعر دا عشقِ رسولﷺ وی تک سکن ۔ مینوں پک امید اے کہ محسن اعجازؔ پنجابی نعت وچ ایس طراں ای اپنا بھرواں حصہ پاندا رہوے گا تے پنجابی نعت دا اعجاز تے وقار ودھاندا رہوے گا۔
پروفیسر ریاض احمد قادری
گورنمنٹ گریجو ایٹ کالج، سمن آباد فیصل آباد