محترم نور محمد نور کپور تھلوی پنجابی ادب دی ہرمن پیاری شعری روایت دے اک اہم تے معتبر شاعر نیں ،جہناں دی شاعری پڑھ کے بہت ساریاں پرتاں کھل کے سامنے آئوندیاں نیں۔ اوہناں دی قادر اکلامی دااندازہ ایس وڈیائی توں وی لایا جاسکدا اے پئی اوہناں دی شاعری وچ سبھے رنگ تے سبھے روپ بڑے من کھچویں نیں پئی بندہ پڑھدیاں محسوس کردا اے پئی جیویں اوہدے وچ اک انرجی تے اک روحانی قوت منتقل ہو گئی اے۔اوہناں دی شاعری وچ تصوف‘ نبی کریم ﷺ نال سچی تے پر خلوص محبت‘وطن دی محبت‘ہجرت دا درد تے انسانیت نال پیار دے سبھے رنگ دے نال نال ساڈے وسیب نال جڑت تے پیار جھلکارے نظریں آئوندے نیں۔
انسانی سماج مڈھ قدیم توں تبدیلیاں راہیں اک پدھر توں دوجی پدھر تائیں پُجدا رہیا اے۔ تبدیلی دا ایہ دھارا کدی تے انسان دی اپنی مرضی تے منشاء نال چلیا تے کدی اوہدے وسوں باہر ای رہیا۔یورپ وچ صنعتی انقلاب آون مگروں انسانی معاشرے دی چال ترکھی ہو گئی تے انسان جیون دے ہر پکھ تے علم دے ہر شعبے وچ ترکھے بھاء ترقیاں ہوئیاں۔ ایہدے نال ای انسانی وسیب وچ ڈاڈھیاں تبدیلیاں ہوئیاں۔ نور محمد نور کپور تھلوی نے جتھے اپنی شاعری راہیں لوکائی دی اصلاح کم کیتا۔اوتھے اوہناں وطن دی محبت دے وی بھرویں گیت گائے نیں۔انسان دوستی دا علم وی اُچیرا رکھیا۔ایہدے نال نال ایہناں نے اپنی شاعر ی وچ پنجاب دے وسردے وسیب نوں چیتے کرکے نیر بہائے نیں۔
انسانی وسیب وچ تبدیلی دے کنے ای کارن نیں۔پیداواری ذرائع تے آلات بدلن نال انسانی رہتل وچ اگھڑدیاں تبدیلیاں آوندیاں نیں جہناں دے نتیجے وچ انسان دی سوچ‘رہن سہن‘رسماں رواج تے وسیب وی بدل جاندے نیں۔ایہناں ساریاں تبدیلیاں نوں اک شاعر بہت زیادہ محسوس کردا اے کیو ں جے شاعر سماج دے عام طبقیاں نالوں احساس ہندا اے۔نور محمد نور کپور تھلوی نے اپنی شاعر ی وچ نویں خیال تے نویں مضمون دتے۔ اوہناں دیاں بہت ساریاں نظماں وچ پنجاب ساہ لیندا تے ہسدا کھیڈدا وکھالی دے رہیا اے۔ ایتھے دے لوکاں دے رسم رواج‘ریتاں رسماں تے خوشیاں غمیاں نوں بڑے ای ڈھکویں انداز وچ پیش کیتا اے۔ اوہ پنجاب دے محنتی تے جفاکش ہیرو نوں محنت تے مان کرن دا حوصلہ دیندے نیں تے کم کرن والیاں نوں کمی کمین جیہے بھیڑے لفظاں دی تھاں’’شیر جوان‘‘کہہ کے پکار دے نیں۔اوہناں توں پکھ اے پئی اوہناں شیر جواناں نال ای پنجاب دی زراعت ‘صنعت تے معیشت مضبوط تے توانا اے۔ جیہڑے لوک ہتھاں تے ہتھ دھرکے بیٹھن دے عادی ہندے نیں۔سماج اوہناں نوں ویلھے تے نادان دے لقب نال پکاردے نیں۔نور محمد نور کپور تھلوی خود ہتھیں کم کرن والے تے محنت تے یقین کرن والے اُدمی انسان سن جیہدی وجہ اوہ خود اک عام عہدے توں اعلی عہدے تیک اپڑے سن۔ اوہناں نوں پتہ سی پئی محنت نہ کرن والے لوکاں نوں کیویں ویلے دے دھکے تے ٹھڈے کھانے پیندے نیں۔
نظم ’’محنت‘‘وچ اک پاسے ہمت تے اُدم دا پیغام اے تے دوجے پاسے پنجاب دے وسیب دی جیوندی جاگدی تصویر نظریں آوندی اے۔
بیبا کر محنت تے مان
ویہلے بندے لوک ندان
جیہڑے گھر وچ ویہلے بہندے
جنے کھنے دے طعنے سہندے
کم نال اُچی شان
بیبا! کر محنت تے مان
دب کے اپنی بھوں نوں واہ لے
بیج نویں تے کھاداں پا لے
قسمت اپنی آپ بنا لے
بن کے جٹا شیر جوان
بیبا! کر محنت تے مان
نظم دے ایہناں شعراں وچ اوہ ساڈے وسیب لئی جیہڑے اکھر ورتدے نیں۔ اوہدے وچوں پنجاب اپنی پوری آب وتاب نال ساہ لیندا نظریں آوندا اے۔جیویں بھوں ‘ بیج‘ کھاداں‘ جنے کھنے پڑھ کے اوہناں دا اپنی دھرتی نال جڑت دا مضبوط تعلق نظر آوند ااے۔
ایسے ای طرحاں اپنی اک نظم ’’وساکھی‘‘ وچ گئے گواچے دور دا منظر وکھاوندے نیں جدوں جٹ کرسان کنک دی واڈھی تے خوشی دے موقعے تے جشن دے ناں تے وساکھی میلہ مناوندے سن۔کسان اپنی سال بھردی کمائی کنکاں دے واڈھی ویلے ہاسے خوشیاں تے چاواں نال لڈیاں بھنگڑے پاوندا اے کیوں جے اوہنوںاوہدی محنت تے اُدم دا پھل ملن والا اے۔خوشی دے ایس موقعے تے اوہ وساکھی میلہ مناوندا اے۔نور محمد نور کپور تھلوی دے اسلوب دی ایہو وڈی خوبی اے پئی اوہ اپنی نظم وچ اوہو سارے منظر اوس طرحاں پینٹ کردے نیں پئی پڑھن والا آپے وی اوس وساکھی میلے دا کوئی کردار محسوس کرن لگ پیند ااے ایس نظم وچ بوہل‘ بھڑولے‘ ڈھول‘ بھیالی‘ واہی ‘روڑی‘ واڈھے کاڈھے‘ پھگن ایہ سارے اکھر پنجاب رہتل نال جڑت دی غمازی کردے پئے نیں۔
آئی وساکھی کنکاں پکیاں
کھیت نوں واہ کے روڑی پائی
محنت کر کے جان سکائی
آخر گھڑی مبارک آئی
ترسدیاں سن جس نوں اکھیاں
آئی وساکھی کنکاں پکیاں
اج کرسان خوشی وچ آیا
جٹ نے ڈھول تے بھنگڑا پایا
کھیتوں بولھ کنک دا چایا
خرچیا مال اڈائیاں پھکیاں
آئی وساکھی کنکاں پکیاں
تھاں تھاں میلے لگ پئے لگن
رن دے نخرے دل نوں ٹھگن
وسر گیا جیوں کٹیا پھگن
ہسدیاں نچدیاں گاوندیاں جٹیاں
آئی وساکھی کنکاں پکیاں
نور واہی دی ریت نرالی
ایہ ہے رب دے نال بھیالی
بھرے کدی یاں رہ جئے خالی
انج وی گلاں ہندیاں تکیاں
آئی وساکھی کنکاں پکیاں
ٍ ہر معاشرے وچ ہر ویلے تبدیلی ہو رہی اے۔ لوکائی دی سوچ‘ورتن ڈھنگ وسوں دے انگ بدل گئے نیں ۔ نویاں شیواں دے ورتوں وچ آئون نال پرانیاں مک دیاں جا رہیاں نیں۔اُٹھن بیٹھن‘ ملن جلن‘کم کاج تے کھان پین دی تھاویں ہورناں آگئے نیں۔اج کل لوکائی دیاں لوڑاں سانجھاں‘سوچ تے وسوں دی چال وی بدلدیاں جا رہیاں نیں ۔نور محمد نور کپور تھلوی ہوراں نے جس کرب تے درد نال ایس المیے نوں اپنے شعراں وچ بیان کیتا اے۔ اوہدے نال ساڈی سانجھ دے ٹٹدے تعلق نوں پڑھ کے رُگ بھر جاندا اے۔ نور کپور تھلوی ہوریں لکھدے نیں۔
چرغہ اتے کڑاہی گوشت بن گئے اج دے کھانے
ساگ سرہوں دا کتے نہ پکے‘ٹھنڈے ہو گئے چُلھے
ریشم دیاں رضائیاں آئیاں پر نہ لتھا پالا
نِگھ ملد اسی لیندے ساں جد کھدر دے اسیں جُلّے
پڑھیاں لکھیاں‘ بندیاں پڑھ لے شیلے‘ کیٹس کپلنگ
وِسر گئے دھرتی دے ہیرو رانجھے ‘مرزے دُلّے
نور محمد نور کپور تھلوی ہوراں نوں اپنے وِسر دے وسیب دا ڈاڈھا ہرکھ اے‘ جدوں اوہ اپنے پچھوکڑ نوں ویکھدے نیں پئی لوک کھوہاں دا پانی پیندے سن۔اوہناںنوں وگدے کھوہاں دی رونق چیتے آرہی اے۔لوک اج دے دور توں پہلاں مٹی دے گھڑیاں وچ پانی پیندے سن۔پانی وی ٹھنڈا تے صحت افزاء ہند ا سی۔اج دے سائنسی دور نے بھاویں فریجاں نوں ایجاد کر دتا اے۔ سہولتاں عام ہو گئیاں نیں پر بیماریاں تے بے سکونی خورے کیوں ودھدی جارہی اے۔مٹی دے کٹوریاںوچ پانی پیندے سن تے مٹی دیاں ہانڈیاں وچ سالن پکائے جاندے سن جیہڑے اپنے ذائقے تے فوائد ولوں اپنی الگ حیثیت رکھدے سن۔ اجیہاں وسردیاں ریتاں رسماں نوں ویکھ کے نور محمد نور کپور تھلوی د ا قلم چیک اٹھدا اے۔ پکار پکار کے وسر دے وسیب دے گن گنوانا شروع کر دیند ااے۔
پینڈو لوک ہاں پنڈاں دے رہن والے
پالنہار ہاں وچھیاں کٹیاں دے
کھانے پکدے نیں ہانڈی وچ ساڈے
پانی پینے آں کوریاں مٹیاں دے
سانوں موم نہ کرن ملوک کڑیاں
قدردان مڈھوں الھڑجٹیاں دے
سادہ لوک طبیعت دے کھرے بندے
عادی اسیں نہ وڈھیاں چٹیاں دے
یوسف مصر بازار چ وکن آیا
لوکی لین آئے بدلے اٹیاں دے
نور ہوا زمانے دی بدل گئی اے
پھردے بھنڈ بن کے پتر بھٹیاں دے
نور محمد نور کپور تھلوی ہوریں اپنے کلچر تے وسیب نال عشق دی حد تیکر پیا ر تے عشق کردے نیں۔ ایہ اوہ بزرگ سن جہناں نوں انسانی رشتیاں دی ٹٹ بھج‘مثبت قدراں دی موت ہر ویلے بے چین رکھدی سی۔ اوہناں کول اظہار دا سلیقہ جیہڑا سی اوہ خالقِ کل بہت گھٹ بندیاں نوں عطا فرماندا اے۔ نور محمد نور کپور تھلوی ہوراں دی شاعری وچ سانوں ساڈے پچھوکڑ دیاں گواچیاں ہوئیاں تصویراں بڑیاں واضح تے صاف وکھالی دیندیاں نیں۔ زبان تے بیان دی سچجی ورتوں پاروں آپ دا کلام حاصلِ کلام دے درجے تے پہنچ جاندا اے ۔ آپ دی ہر تحریر وچ پنجاب اپنے پورے قد نال ساہ لیندا تے تردا پھردا محسوس ہندا اے۔
میری بولی میرا کلچر مینوں بہت پیارے
اس نوں باقی رکھن لئی میںجھلاں گا دکھ ساریمیں کمزور نہیں جو بن جاں جنے کھنے دی بھابھی
مینوں نہ چھیڑو …… میں گھبرو پنجابی
ڈھاباں چھپڑاں اتے جا کے کرن شکار شکاری
ڈگ ڈگ پین جناور تھلے زخم لگن جاں کاری
جنہوں ہر کوئی تھلے سٹ لے میں نہیں اوہ مرغابی
مینوں نہ چھیڑو …… میں گھبرو پنجابی
نور محمد نور کپور تھلوی ہوراں زندگی دے ہر پکھ نوں اپنی لکھت دا موضوع بنایا اے۔ جتھے اوہناں نے پنجاب دے گھبرو جوان دی بہادری نوں اکھراں دا ہار پہنایا اے، اوتھے اوہناں پنجاب دھرتی دی مٹیار دیاں چنچل اداواں تے ناز نخریاں نوں سراہیا اے۔
نظم’’دیس دی مٹیار‘‘وچ اوس الھڑ دیاں شوخ اداواں دل نوں گھائل کردیاں وکھالی دے رہیاں نیں۔اک بند ملاحظہ کرو:
کھلی ماریں کھڑ کھڑ ہسیں
چھالاں مار کے کھالے پٹیں
ناچ اولّے توں پئی نچیں
اکھاں کرن اُشارے نی
میرے دیس دئیے مٹیارے نی
پنجاب دھرتی خوبصورت موسماں نال سجیا جنت نظیر خطہ اے۔ ایتھے سرما‘ گرما‘ بہار‘ خزاں تے برسات ورگے ون سونے موسماں نال ہر رُت ویکھن نوں ملدی اے۔دنیا دے بہت سارے خطے اکو موسم دا شکارر ہندے نیں۔انج اوہ خطے یکسانیت دا شکار ہوکے روزمرہ دے کم کاج وچ تکلیف دا باعث بن دے نیںپر پنجاں دریاواں دی ایہ سرزمین جتھے نہراں تے دریا ٹھاٹھاں ماردے نیں۔ہر طرحاں دی فصل تے اناج ایس خطے دا تحفہ نیں۔ نور محمد نور کپور تھلوی ہوراں دا اپنی دھرتی تے کلچر نال انتاں دا پیار اوہناں دی وطن دوستی دی علامت اے۔موسماں دی گل چھیڑی تے اوہناں دی نظم ’’برسات‘‘ ایس حوالے نال بھرپور عکاسی کردی اے۔جیٹھ ہاڑ دیاں دھپاں دے پھانڈے کھاون مگروں ساون دا مہینہ آوندا اے تے ہرپاسے امیداں‘ ہاسے‘ چاواں تے سدھراں دے سومے پھٹن لگ پیندے نیں۔کیوں جے تتیاں لوواں تے حبس تے جینا محال کردتاہندا اے ۔ہسٹر تے گرمی توں تنگ آئے لوکاں دیاں نظراں گھڑیں مڑیں آسمان ول تکدیاں نیں۔ویہندے ویہندے پروا دیاں ہواواں چلن لگ پیندیاں نیں۔ آسمان اتے کالیاں گھٹاں چھاجاندیاں نیں تے سورج بدلاں دے پچھے چھپ جاندا اے۔ بجلی چمکن تے کڑکن لگ پیندی اے۔ ٹھنڈی ہواواں دے جھونکیاں دے نال کنیاں پین لگ پیندیاں نیں۔فیر ویہندیاں ویہندیاں موسلا دھار بارش شروع ہوجاندی اے۔سڑکاں بازار مینہ دے پانی نال بھرجاندے نیں پر نالے چلن لگ پیندے نیں۔ساون بھادوں دی ایس برسات دا نقشہ نور محمد نور کپور تھلوی نے بڑے دلکش تے من بھاونے انداز وچ بیانیا اے پئی بندہ برسات دے مینہ وچ بازاراں وچ ننگ تڑنکے نہاون والے لوکاں وچ شامل ہوجاندااے۔
آ گئی کالی گھٹ مونہہ زور
بدلاں پایا ڈاڈھا شور
نیلا تنبو لگ پیا چوون
کن من‘ کن من لگ پئی ہوون
بجلی چمکی‘ بدل گجے
حبس تے گرمی دوویں بھجے
لوہن ورھ پیا موہلے دھاری
سب پرنالے ہو گئے جاری
روہی‘ میرا‘ ٹویا‘ ٹلا
سارا مینہ نال ہویا گلا
سکی دھرتی پے گئی جان
راضی اج ہویا کرسان
ایس لمی نظم وچوں سانوں پنجابی وسیب دی بھرپور عکاسی ملدی اے۔ایس نظم وچ اجیہے اکھر ورتوں لیاوندے گئے نیں جیہڑے ہن ساڈی رہتل تے وسیبے وچ وچوں وسردے جا رہے نیں جیویں موہلے دھاری‘ پرنالے‘ روہی‘ میرا‘ ٹویا‘ٹلا‘نیلا تنبو‘ننگ بھڑنگے ایس دھرتی نال اپنی جڑت دا اظہار کررہے نیں۔
اوہناں نے اپنی ثقافت تے کلچر نوں بیانیا اے اوس ثقافت وچوں سانوں پنجاب دھرتی تے وطن نال پیار وی اگھڑواں نظریں آوندا اے۔ نور محمد نور کپورتھلوی نوں ایس دے باغ‘ کھیت کھلیان‘نہراں چشمیاں تے ایتھے دی بولی نال وی انتاں دا پیار سی۔
بلھےؒ شاہ‘ فریدؒ تے باہوؒ نوں جو بولی پیاری سی
نہ دیو اس نوں دیس نکالا ہوچھیو دشمن وطن دیو
مکدی گل' نور محمد نور کپور تھلوی دی شاعری دا چوکھا حصہ اپنے وطن وچ ساڈی تہذیب‘ ثقافت‘معاشرت تے وسیب نوں سموئے بیٹھا اے۔ خونی رشتے ‘رسم و رواج‘میلے ٹھیلے تے حیاتی دے ہر پکھ نوں اوہناں اپنی شاعری وچ سمویا اے۔ساڈے ورتارے‘ساڈے وطیرے ساڈا رہن سہن‘جذبے‘سدھراں تے خوشیاں نوں پورے جوش تے جوبن نال اپنی شاعری وچ بیانیا اے۔ ایہدے نال نال ایہناں ا نسان تے انسانیت دے وقار تے مقام نوں اُچیرے لفظاں راہیں اپنی شاعری دا حصہ بنایا اے۔ایہو ایہناں دے لافانی کلام دی وڈیائی تے سہپن اے۔
