دن چڑھیا۔ میں سائیکل اتے چڑھن لگا تاں ماں نے گُڑ نال مُونہہ مٹھا کروایا تے بولی، “واہیگورو تیرا شکر اے… ساڈے گھر تے وی چنگے دناں دا پرچھاواں پین لگیے… سچے پاتشاہ سکھ ورتاویں…”
چھ وجدے نوں میں صاحب دی سرکاری کوٹھی دے بوہے موہرے جا کھلوتا۔
حالے بوہا نہیں سی کھلیا، سبھ ستے ہوئے جاپدے سن۔ ڈھچکوں ڈھچکوں کردا اک بینچ بوہے اگے پیا سی، گن مین وغررہ دے بیٹھن نوں لگدا سی۔ میں اوس اتے بہہ گیا تے بوہا کھلن دی اڈیک کرن لگیا۔
میری بڑک بوہے ول ہی سی کہ کدوں بوہا کھلھے تے میں جا کے جج صاحب نوں نمستے بلاواں، آپنے کم اتے حاضر ہوواں۔ ایہہ ڈر وی بنیا کھلوتا سی کہ شاید ایہناں نوں میرا کم پسند ای نہ آوے، پھیر کاہدا رکھنا مینوں۔
گھنٹہ کو لنگھیا۔ کوٹھی اندر کوئی جاگیا لگیا پر بوہا اجے وی نہیں سی کھلیا۔ میں اٹھیا، بوہے موہرے ایدھر ادھر گیڑے جہے دین لگیا۔ پھر بینچ اپر بہہ گیا۔ بے صبری جیہی دا احساس ٹکن نہیں سی دے رہیا۔
اخباراں سٹھن والا آ گیا۔ اوہنے اخباراں والا بنڈل ویڑھے و چ سٹیا۔ میں سوچیا، ہن کوئی اخباراں چکن لئی آوے گا…
شاید بوہا سی کھول دیوے، پرنتو کوئی اخباراں چک کے پچھانہہ ہی مڑ گیا لگدا سی۔ میں بینچ اتے بیٹھا رہیا۔ تھوڑے چر مگروں دودھی آ گیا، میں دیکھیا کہ ہن بوہا کھلے گا۔
موٹر سائیکل دی آواز سندیاں ہی صاحب دا اردلی اندروں ڈولنی چک کے باہر آ گیا۔ ایہہ اردلی کوٹھی و چ ہی کم کرن خاطر نیوکت سی، میں آکھیا، “وِیر، میں صاحب جی نوں ملنے… مینوں کم ‘تے رکھن نوں سدیے۔”
“ایتھے بیٹھو، میں پچھ لواں، تیرا ناں کیہ اے…؟” اوہ دودھ لے کے اندر نوں گیا۔ مینوں ہن وی دھڑکو جیہا لگا ہویا سی کہ خبرے میرا کم بنے گا جاں نہیں… کیہ پتے، کوئی کوٹھی اندر لنگھن وی دیوے گا جاں نہیں، جاں باہروں ہی موڑ دین گے…
“آ جاؤ… ساب بلاندے۔” اُس نے آن کے آکھیا۔ میں اوہدے پچھے پچھے تریا گیا، جج صاحب آپنے کمرے و چ بیٹھے سن۔ کیساں والیاں مِسلاں واچ رہے سن۔ بی بی کول بیٹھی اخبار پڑھ رہی سی۔
“سر جی نمستے جی۔” میں دوواں دے پیریں ہتھ لگائے۔
“ہاں، بئی آ گیا توں؟ اچھا ایداں گل ایں، کچھ دن… بی بی جی نے تیرا امتحان لینا ایں، دیکھدے آن توں پاس ہنیں کہ نہیں… سارے کم کرکے دکھاؤنے نیں توں… اوکے.. گڈ لک…۔”
“اچھا جی سر… جو حکم جی۔”
بی بی میرے ول پیراں توں لے کے سر تک جھاکی تے بولی، “وے کشن ایدھرآ… ایہنوں رسوئی ‘چ لے جا… اہتوں کم کروا سارے… اج بریک فاسٹ ایہی بناؤگا… کم کروا کے دیکھ ایس توں…۔”
ہُن اک طرح کشن ہی میرا گورو سی۔ میں رسوئی و چ اوہدے نال چلیا گیا۔ ڈردا وی رہیا ساں کہ کیہ پتے کشن دا ووہار کیہو جیہا ہووےگا۔
“آہ بھانڈے صاف کر لے پہلاں”، کشن نے آکھیا۔ رات دے جوٹھے بھانڈیاں نال واش بیسن بھری پئی سی۔ چھوٹو اردلی وی کوٹھی اندر ہی پھردا سی۔ چھوٹو اردلی نوں بی بی نے کپڑے پریس کرن لئی آکھ دتا سی تے کشن میتھوں رسوئی دے کم کروا رہیا سی۔ میں بڑے دھیان نال ککر صاف کر رہیا ساں کہ کتے ایوں نہ ہووے کہ کوئی سبزی دا کنکا نال ہی لگا رہ جاوے تے کشن، بی بی نوں جا آکھے، “بی بی جی، ایہنوں تاں بھانڈے وی صاف نہیں کرنے آؤندے… ایہنوں نوکری ‘تے رکھ کے کیہ کرنے، گھرے تورو….ایہو جیہے بہت پھردے نیں…۔”
سہجے سہجے میں سارے برتن صاف کرکے ٹان اتے ٹکا دتے۔ کشن نے کچ دے گلاس و چ چاہ پائی تے آکھیا، “لے پہلاں چاہ پی لے۔”
“نہیں، میں تاں پی کے آیاں پنڈوں، تسیں پیؤ ویر جی…۔”
اینے نوں رسوئی و چ بی بی وی آ گئی سی، “پی لے چاہ کاکا پی لے… ٹھنڈ پیندی آ۔”
میں چاہ دا گلاس پھڑ لیا، جھجک جیہی نال پین لگیا۔
بی بی بولی، “آٹا گنھ لیناں ایں؟ پہلاں آٹا ای گنھ کے دکھا اج…۔”
میں چاہ والا گلاس رکھ دتا، “نہ نہ… چاہ پی پہلاں… چاہ پی۔”
کشن ایہنوں پرانت دے دے…۔” بی بی میرے سر اتے کھڑی ہوئی سی۔ میں پرانت و چ آٹا چھان رہیا ساں۔ ٹھنڈ وی خاصی سی… کجھ انج وی میں گھبرایا ہویا ساں… ہلدی ہلدی چھاننی کدی پرانت ‘چوں باہر ہو جاندی… آٹا ہیٹھاں ڈلھ جاندا سی… بی بی بولی، “دھیان نال چھان وے، آٹا کیوں ڈولھی جانے ہیٹھاں…۔”
ہُن آٹے و چ پانی پاؤنا سی، میں ڈردا ساں کہ پانی زیادہ نہ پے جاوے، پانی پایا گیا، تاں اوہی گل ہوئی پانی زیادہ پے گیا سی۔ آٹا پتلی کڑھی ورگا ہو گیا۔ بی بی نے کیہا، “ایہہ کیہ کرتا توں… ہن سکا آٹا پا و چ۔”
سُکا آٹا پایا تے رلایا، ہن کرڑا بہتا ہو گیا سی۔
بی بی سر ‘تے چڑھی کھلوتی سی، میں پچھیا، “بی بی جی، تھوڑا کو پانی پا
لواں…وچ…؟”
بی بی کھجھی، “بس ایداں ای کھیڈاں کھیڈدا رہیں… کدے پتلا کر لیا، کدے گاڑھا کر لیا… تینوں تاں آٹا گنھنا وی… نی آؤندا وے ہور توں کیہ…۔”
اؤکھے سوکھے میں آٹا گنھ ہی لیا۔ ایہہ سچ سی کہ آٹا میں اوس دن پہلی واری ہی گُدھا سی، تے نوکری لگن لئی صاحب ہراں کول گھر دے سارے کماں دے آؤن دا مجبوری تے غریبی وس جھوٹھ بولیا سی۔
“پرونٹھے کیہڑے کیہڑے بنا لیناں توں؟ میتھی والے تے آلواں والے آؤندے آ بناؤنے تینوں…؟”
“نہیں بی بی جی، مینوں تاں گول روٹیاں ای بنونیاں آؤندیاں نیں… ساڈے پنڈاں و چ پرونٹھے تاں گھٹ ای بناؤندے آ۔”
ایہہ سُن کے بی بی بھڑک پئی، “لے ہیا ہائے ہائے… کمال دی گل… سُن لو وئی… پرونٹھے نی بنانے اؤندے؟ ہور تینوں کیہ آؤ؟ اکھے جی پنڈاں ‘چ بناؤندے نی ہور کیہ بناؤندے نے پنڈاں وچ…آلو…ہائے ہائے۔”
بی بی نوں بولدی سن کے جج صاحب وی کول آ گئے، “ہاں بئی، کداں دا کاریگر اے… چلو کم کہ نہیں…؟” بی بی دی ہائے ہائے نے میرا دل پتلا پا دتا۔
“چلو کیہ، کہندا پرونٹھے مینوں نی آؤندے… گول روٹیاں آؤندیاں نے… لے دسو پرونٹھے نی بناؤنے آؤندے… ایہہ کیہ کم کروگا ایتھے۔”
بی بی تتی کالھی جیہی ہوئی ہوئی سی۔ جج صاحب بولے، “کوئی نہ… کوئی نہ کانتا… کوئی نہ… ہولی ہولی سکھ لئیگا وچارا… کوئی نہ… اوئے کشن… توں ایہنوں سارا کم سکھانے… کوئی نہ کاکا پرونٹھے بناؤنے کیہ اؤکھے نے… سکھ لے۔” صاحب نے کجھ حوصلہ جیہا دتا سی۔
چھوٹو اردلی وی کول آ گیا سی، اوہ اس گلوں خوش دسدا سی کہ نواں بندہ آیا ہے، آپے ہن سارا کم ایہو ہی کریا کرے گا۔
اوہنوں جویں کجھ گھنٹیاں دی ویلھ نال ہی اج واہوا ساری تسلی جیہی ملی سی۔ لگدا سی جوویں چھوٹو کماں دا بھنیا پیا سی۔
جج صاحب تے بی بی کوٹھی دے پچھواڑے سڑک تے سیر کرن نکل گئے۔ صاحب دا منڈا حالے ستا پیا سی۔ کشن مینوں آپنی کہانی دسن لگیا، “جد میں نوکری لگیا ساں تاں ایویں ای پاس ہویا ساں سارے کم آپے آ جانے آن… ڈرن دی کوئی لوڑ نی… تیری نوکری لگجو پکی… ساری عمر موجاں کریں گا…۔”
لاگے کھڑے چھوٹو نے کیہا، “کام دی کیا بات ہے سبھ آ جائےگا اپنے آپ… آپاں سکھاواں گے کام…۔” چھوٹو مسکرایا۔
میں ہور حوصلے چ ہو گیا۔
میں ٹیڈھے میڈھے پرونٹھے بنا رہیا ساں، پرونٹھا سدھا کرن و چ نال چھوٹو تے کشن وی مدد کر رہے سن۔ بی بی تے جج صاحب بریک فاسٹ کرن لئی میز دوآلے آ بیٹھے، صاحب نے کیہا، “ہاں بئی کاکا لیا بئی کیہ بنایا اے۔”
صاحب تے بی بی کھا رہے سن، چھوٹو ورتا رہیا سی، “ٹھیک اے، ہولی ہولی ٹرینڈ ہوجیں گا کاکا…۔” صاحب نے آکھیا۔
جج صاحب کچہری جان لگے بولے، “کاکا، سارا کم دھیان نال کرنا ایں… جو نہیں آؤندا چھوٹو تے کشن توں سمجھنے… ٹھیک اے؟
روٹی، پانی، چا، جو چیز چاہیدی ہووے… ایتھوں کھانی ایں… اچھا؟”
کوٹھے اُپر دھپ آ گئی سی۔ بی بی اخبار لے کے دھپ سیکن نوں اتانہہ جا بیٹھی، کوٹھے اتوں ہی اوہنے آواز دتی، “کشن، ایہتوں کم کرواؤ سارے دیکھ دے کے… ویلھے نہ گلاں ماری جائیو… باڑی چ کم کم کر لو۔”
چھوٹو توں سارے کپڑے پریس نہیں سن ہوئے، “لیا یار، میں کراں کپڑے پریس۔” میں پریس پھڑی، کشن لاگے بہہ گیا۔ چھوٹو ردی والے کھنڈے ہوئے اخبار چنن لگ پیا سی۔ جج صاحب دا منڈا اُٹھ کھلوتا سی۔
اوہ ساڈے کول آ گیا۔ ہتھ و چ اوسدے 'پنجابی ٹربیون' اخبار سی۔ آؤندے سار ہی اوہنے ہتھ ملان لئی آپنا ہتھ میرے ولیں ودھایا، میں جھجک جیہی من گیا۔ اوہ جج دا منڈا سی تے میں چپڑاسی ساں، اوہ وی اجے کچا ساں! خیر، اوس ہتھ ملایا تے بولیا، “ہور کیہ حال اے، ٹھیک چل رہے؟ نویں نویں کرکے اوپرا جیہا لگدے ہوواں…۔”اوہ ساڈے کول کرسی اتے بیٹھ کے اخبار پڑھن لگ پیا سی۔ میں دیکھیا، بڑی نیجھ نال اوہ کوئی کہانی پڑھ رہیا سی۔ اخبار وچ ‘کہانی انک’ اوس دن چھپیا ہویا سی۔ میں الر کے کہانیکار دا ناں دیکھنا چاہیا، اوہ بولیا، “پڑھنے پیپر توں…؟”
“نہیں جی، میں تاں انج ای دیکھیے… کہانی کیہدی لکھی اے؟ بہت ودھیا کہانیاں چھپدیاں ایہدے چ۔”
منڈا بولیا، “وریام سندھو دی لکھی اے کہانی… میں ایہدیاں لکھیاں پڑھداں، ایہدے ‘چ بہت چھپدیاں۔”
منڈے دی ایہہ گل مینوں بڑی چنگی لگی کہ اوہ پنجابی پڑھدا ہے تے کہانیاں دا پاٹھک ہے۔ جد اسنے بیٹھے بیٹھے نے پوری کہانی پڑھ لئی تاں میتھوں وی رہ نہ ہویا۔
میں پچھیا، “کیوں ویر جی، چنگی لگی اے کہانی؟”
“ہاں یار، ودھیا اے… میں تاں سنڈے دے وی سارے پیپر پڑھدا آں لٹریری ہوندے نیں…۔”
“ویر جی، تسیں ساہتک پستکاں وی پڑھیا کرو… میں لیا کے دیوں گا تھونوں پستکاں۔”
“میں پڑھدا یار پستکاں، پئیاں اپر میرے کمرے ‘چ… میں تاں ‘ناگ منی’ وی لیناں آن، پچھلی واری دا ملیا نی، مک گیا سی… امرتا مینوں بہت چنگی لگدی اے… بہت ودھیا لکھدی اے…
تینوں وی شوق لگدے لٹریچر پڑھن دا؟” گلاں کردیاں ہی اوہنے مینوں سوال کر دتا سی۔
‘ہاں جی، پڑھن دا وی شؤنق اے، لکھن دا وی، گاؤن دا وی… میں اخباراں رسالیاں و چ وی لکھدا رہنا… اک کتاب وی چھپی اے، اجے تھوڑے دن پہلاں رلیز ہوئی اے… سنڈے نوں وی چھپدے میرا اخباراں چ… ریڈیو تے ٹی.وی. ‘تے وی جاندا رہنے میں۔”
میریاں گلاں سن کے منڈے دا جویں چہرہ چمک پیا، “اچھا یار، کمال اے… یار مینوں تاں آپ بڑا شوق اے کلچرل ایکٹیوٹیز دا… ویرے تیرا نام کیہ آ؟”
جد میں اوس نوں آپنا ناں دسیا تاں اوہ کرسی توں اُٹھ کھلویا، “لے یار، کمال اے ویرے، میں ناں تاں تیرا ویہہ واری پڑھای اخباراں چ۔” اوہنے خوشی خوشی پھر میرے نال ہتھ ملایا سی۔ ہن میری خوشی ہور وی ودھ گئی سی۔
“یار توں کیویں آ گیا اجیہے کماں ‘چ … ہینا؟ توں منیا ہویا ساہتکار ایں تے اردلی لگن لگیں؟”
منڈا حیران ہوئی جا رہیا سی۔ میں جج صاحب دی چٹی قمیض اپر پریس چلا رہیا ساں۔ منڈا میری بانہ پھڑ کے بولیا، “چھڈ یار، کشن توں کر کپڑے آپے، آ یار توں، چل تینوں کتاباں وکھاواں، چل۔”
میں اوہدے پچھے پچھے پوڑیاں چڑھ رہیا ساں۔ منڈے نے آپنی ماں نوں کیہا، “ممی، ایہہ تاں لیکھک اے… ایہہ تا اخباراں ‘چ وی بڑا چھپدے…میں پہلاں وی پڑھیا… ایہہ وچارا ایتھے کتھے آ گیا… ایہدے کیہ ٹیسٹ لینے آن… کرو پاس ایس نوں…۔”
“آہو، لگدا تاں سیانا منڈا کشن نال کم کروائی جایا کرو… جج صاحب نوں کہہ کے پکے آرڈر کروا دینے آں… ہولی ہولی سکھ جو کم سارے… کم ایتھے ہیا وی کیہڑے؟ نکے نکے کم نیں۔”
بی بی دے ایہہ بول میرے دل و چ بہت خوشی بھر رہے سن۔ منڈے نوں تاں مل کے خوشی ہوئی ہی سی، میں تاں حالے نکی عمر دا ابھر رہیا لیکھک کلاکار ساں چھوٹا جیہا، ایہہ لیکھک پنا میرا ایتھے کنا سہائی ہو رہیا سی۔
چونہہ کو دناں مگروں میری نوکری دے آرڈر ہو گئے۔ مینوں کشن نے دسیا کہ جاہ… جلدی کر… دفتروں آرڈر لے لے جاندے۔ آرڈر چٹھی وصولن لئی میں کچہری گیا، سپرڈینٹ (عملہ) نے سبندھت کلرک توں آرڈر چٹھی لین لئی آکھیا۔ میں اک رجسٹر اتے دسخط کیتے تے چٹھی پراپت کر لئی۔ اوس چٹھی نوں میں بڑی ‘قیمتی شے’ سمجھ کے ہتھاں ‘چ پھڑیا ہویا سی۔ نیڑے ہی سول ہسپتال وچ میڈیکل کروایا تے ترنت ہی حاضری رپورٹ دے دتی، ہن مینوں پورن تسلی دا انوبھو ہو رہیا سی، اج توں میں ‘سرکاری بندہ’ بن گیا ساں، میری تنخواہ پین لگ جانی سی اج توں۔
میرے آرڈر جج صاحب ولوں سفارش کرن اتے ہی ہوئے سن۔ جج صاحب نے آپنے ولوں رپورٹ کیتی سی، لکھیا سی، “ایہہ منڈا گھر دے سبھ کم تسلی بخش کرنے جاندا ہے… نوکری اتے رکھن دے یوگ ہے… اس لئی اس دے دفتری آرڈر کر دینے چاہیدے ہن۔”
جج صاحب نے ایہہ رپورٹ ضلع اتے سیشن جج صاحب نوں لکھ کے بھیجی سی۔ اس اتے چھیتی ہی عمل ہو گیا۔
کچہریوں سدھا میں صاحب دی کوٹھی نوں چل پیا۔ اگوں صاحب دا منڈا رنکو بولیا، “ودھائی ہووے بئی لیکھک یارا، تیری نوکری لگ گئی… توں لیکھک ہو کے وی اردلی لگیاں ایں… مینوں اس گل دی حیرانی جیہی ہو رہی اے۔”
بی بی نے آکھیا، “وچارے نوں مسیں روزگار ملیا شکر کرے ربّ ودھائی دتی دا توں ہن ایہدا مونہہ مٹھا کروا۔”
رنکو اندروں برفی والا ڈبہ چک لیایا، سارے جنے برفی کھان لگے۔
کشن اردلی آکھ رہیا سی، “کیوں بھا میں آکھیا سی نہ، تہاڈا کم بنن والا اے بن گئے کم، چلو چنگا ہویا ہن ساڈا پکا ساتھی ہو گیا۔”
رنکو بولیا، “تیرا ساتھی نہیں، میرا اے۔”
کشن نے آکھیا، “ویر جی، تسیں کیہڑا ایتھے نت ہنے اوں… پھر تاں میرے کول ای رہیا کرو… میرا ساتھی ہویا۔” سارے ہس رہے سن۔
رنکو یونیورسٹی ‘چ پڑھدا سی تے ہفتے جاں دس دنیں ماں باپ نوں ملن آؤندا سی۔ چنگیاں کتاباں تے رسالے اوہ ہمیشہ نال رکھدا ہوندا۔ اوسدی ایہہ لگن مینوں چنگی لگدی سی۔ اوہ پنجابی زبان دا پیارا پاٹھک سی۔
http://www.wichaar.com/news/153/ARTICLE/30997/2014-06-19.html
“
