اک طبقہ پنجابی نوں جاہلاں دی زبان سمجھدا اے
چیئر پرسن مسعود کھدر پوش ٹرسٹ، ماہر قانون تے سماجی کارکن شیریں مسعود دیاں گلاں
محترمہ شیریں مسعود وکالت دے شعبے نال منسلک نیں تے ایس تو علاوہ بوہت ساریاں ادبی‘ قانونی‘ سماجی تے ثقافتی تنظیماں دی ممبر ہون دے نال نال ’’مسعود کھدر پوش ٹرسٹ‘‘ دی چیئر پرسن وی نیں، ایس ٹرسٹ دا مقصد پنجابی زبان‘ ادب تے فن و ثقافت دا فروغ تے ترقی واسطے کم کرنا اے۔ 1995ء وچ آپ دی محنت نال ایس ٹرسٹ نوں عالمی پنجابی ستھ ہندوستان ولوں ’’بابا فرید ایوارڈ‘‘ 2001ء وچ پنجابی زبان دی خدمات دے صلے وچ ’’پنجابی ادبی سنگت لندن‘‘ تے 2016ء وچ پنجاب انسٹیٹیوٹ آف لینگوئج آرٹ اینڈ کلچر ولوں لائف ٹائم اچیومنٹ ایوارڈ ’’شفقت تنویر مرزا ایوارڈ‘‘ ملیا۔ پچھلے دیہاڑ اسیں اوہناں نال خصوصی گل بات کیتی جہڑی پڑھن ہاراں لئی پیش کر رہے آں۔
س: اپنے والد مسعود کھدر پوش (مرحوم) ہوراں بارے کجھ دسو تے پنجابی زبان نال اوہناں دی تے اپنی اپنی محبت بارے کیہ کہنا چاہو گے؟
ج: میرے والد لہور وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں نے پنجاب یونیورسٹی، لہور توں ایل ایل بی وچ برصغیر پاک و ہند وچ پہلی پوزیشن حاصل کیتی تے اک ریکارڈ بنایا۔ 1941ء وچ اوہ انڈین سول سروس نال وابستہ ہوئے۔ اوہ قیام پاکستان دے وقت سندھ دے ضلع نواب شاہ وچ ڈپٹی کمشنر سن۔ ایس توں بعد اوہ ریٹائرمنٹ تک مختلف سرکاری اعلٰی عہدیاں تے کم کردے رہے۔ ساری حیاتی اعلٰی سول سرونٹ رہن دے باوجود اوہ بہت سادہ طبیعت دے مالک سن، اوہناں نے ساری عمر ’’کھدر‘‘ پایا، حالانکہ سارے لوک اودوں سوٹ پاندے سن۔ اپنی ملازمت دے دوران اوہ وکھو وکھ تھاواں تے تعینات رہے تے اوہ جتھے وی تعینات ہوندے اوتھے عام لوکاٹی نال ہون والی ناانصافی نوں ختم کرن لئی بھرویں کوشش کردے۔
1946ء وچ قائداعظم ہوراں دی ہدایت تے ہاری کمیٹی تشکیل دتی گئی جہدا مقصد کسان ہاریاں دی حالت زار بارے حکومت وقت نوں آگاہ کرنا سی۔ پر جدوں مسعود کھدر پوش ہوراں ویکھیا کہ ایہہ رپورٹ تے ہاریاں دے حالات دی صحیح معنیاں وچ ترجمانی نہیں کر رہی تے اوہناں نے اوس رپورٹ اُتے اِک بھرواں اختلافی نوٹ لکھیا۔ جہدے وچ اوہناں نے ہاریاں دی مندی حالت، پسماندگی، ظلم زیادتی تے برے سلوک نوں بیان کیتا۔ فیر اوہ جدوں مظفر گڑھ گئے تے اوتھے عدالتاں وچ غریب لوکاں نال ہون والی ناانصافی نوں ویکھیا تے اوہناں دی پہلی ترجیح ایہو ہوئی کہ اپنی مادری زبان نوں فروغ دتا جاوے۔ اوہناں نے ویکھیا کہ عدالتاں وچ زبادہ تر پیش ہون والے لوک پنڈاں نال تعلق رکھدے نیں۔ جہناں دی مادری زبان پنجابی اے۔ عدالتی کارروائی تے محرر دی لکھی رپورٹ اردو وچ ہون پاروں ایہناں نوں سمجھ نہیں آندی۔ ایہہ لوک عدالتی اہلکاراں دے رعب تے دبدبے توں ڈر دے ہوئے جو اوہ بولدے اوس نوں ٹھیک سمجھ کے انگھوٹھا لا دیندے نیں۔ رپورٹ لکھن دے ایس عمل وچ، پنجابی اردو تے اردو پنجابی ٹرانسلیشن وچ ایناں کجھ لکھیا جاندا اے کہ بیان توں باہر اے۔ جہدی وجہ توں لوکاں نال ایتھے اینی ناانصافی ہو رہی اے، محرراں نوں پیسے دے کے غلط چیزاں لکھوائیاں جا رہیاں سن۔ میرے والد نے اودوں ایہہ محسوس کر لیا کہ جے ایہہ سارا کم پنجابی زبان یعنی مادری زبان وچ ہووے گا تے ایہہ ناانصافی دا عمل ختم ہو جاوے گا فیر اوہناں نے مہم شروع کیتی کہ پنجابی بولو‘ پڑھو تے لکھو۔ ایس مقصد لئی اوہناں نے 1960-61ء وچ پنجابی زبان وچ اک رسالہ حق وی جاری کیتا۔ میں پنجابی زبان دے ایس مشن نوں آگے ودھا رہی آں۔
س: مسعود کھدر ہوراں دے مادری زبان وچ نماز پڑھنے دے نظریے بارے تہاڈی کیہ رائے اے؟
ج: اوہناں دا کہنا سی کہ اسیں عربی وچ اللہ دی عبادت کرنے آں۔ نماز وی عربی وچ پڑھنے آں۔ اسیں جو قرآنی آیات نماز وچ پڑھنے آں، اوہناں دی سمجھ نہیں ہوندی۔ بس پڑھی جانے آں۔ ایس واسطے سانوں اوہدا ترجمہ وی پڑھنا چاہیدا اے تاں جے جو اسیں اللہ نوں کہہ رہے آں اوہدی سمجھ وی ہووے۔ جویں میں نماز عربی وچ پڑھدی آں پر مینوں عربی دا ترجمہ آوندا اے۔ میں نماز سمجھ کے پڑھنی آں۔ جس طرح انگلش بولدیاں ہوئیاں مینوں پتہ ہوندا اے کہ ایس فقرے دا ایہہ مطلب اے ایس طرح نماز پڑھدیاں ہویاں مینوں ہر لفظ دا ترجمہ تے مطلب دا پتہ ہوندا اے۔
س: مسعود کھدر پوش ٹرسٹ کدوں قائم ہویا تے تسیں ہن تیکر ایہدی ترقی واسطے کیہ کم کیتے نیں؟
ج: میرے والد نوں مادری زبان دی اہمیت دا اندازہ اودوں ہویا جدوں اوہناں نوں بمبئی پریذیڈنسی وچ تعیناتی دے دوران خاندیش دے علاقے وچ وسدے بھیل قبائل دی ترقی دا افسر بنا دتا گیا۔ اوتھے جا کے اوہناں ویکھیا کہ اوہ کسے وی افسر نال سدھے مونہہ گل کرنا پسند نہیں کردے۔جس پاروں ایہناں نے بھیلاں دی مادری زبان سکھی تے اوہدے وچ ای اوہناں دی پڑھائی لکھائی دا بندوبست کیتا۔ فیر اوہناں نے اپنی مادری زبان دی ترقی لئی وی کم شروع کر دتا تے مردے دم تک اوہ ایس کم نال جڑے رہے۔ اوہ ایس کم لئی اک ٹرسٹ دی تشکیل وچ رجھے ہوئے سن کہ اللہ ولوں بلاوا آ گیا تے ایس طرح اوہناں دی ایس خواہش نوں لے کے اسیں اگے چل پئے۔ 1986ء مسعود کھدر پوش قائم ہویا تے میں پنجابی زبان دے فروغ لئی بطور اک کارکن اپنے عملی سفر دا آغاز کیتا۔ میرے والد نے ہمیشہ پنجابی زبان، ادب تے کلچر دے تشخص دی بحالی لئی کم کیتا تے اسیں وی ایس گل تے زور دے رہے آں۔ اسیں بال ادب، مذہبی‘ سائنسی‘تربیتی تحقیق دے نال نثری تے شاعری دیاں کتاباں تے ایوارڈ دین دا سلسلہ شروع کیتا۔ ساڈے ایس اقدام نال لکھاریاں دی حوصلہ افزائی ہوئی تے اوہناں نے ایہناں موضوعاں دے تحت کتاباں لکھنیاں شروع کر دتیاں۔ 1986ء توں ایہ ایوارڈ سالانہ بنیاداں تے دتے جا رہے نیں۔ اسیں پاکستان دے پنجابی لکھاریاں دی بہتری تے حوصلہ افزائی لئی اوہناں دی مالی امداد دا سلسلہ وی شروع کیتا ہویا اے۔ ٹرسٹ دے قیام توں لے کے حالے تک پنجاب دے سکولاں تے کالجاں دے طالب علماں وچکار پنجابی کلاسیکی تے صوفی شاعری تو وکھ پنجابی لوک گیت گاون دے مقابلیاں دا اہتمام کر رہی آں۔ میں پنجابی زبان وچ اعلٰی تعلیم حاصل کرن والے طالب علماں نوں وظیفے دین دا وی آغاز کیتا۔ ٹرسٹ دے زیرِ اہتمام اک حوالہ جاتی لائبریری وی قائم کیتی جہڑی بناں کسے فیس دے ساریاں نوں مطالعہ کرن دا سدا دیندی اے۔ میں 1986ء تو سالانہ بنیاد تے پنجابی زبان‘ ادب تے ثقافت دے شعبیاں وچ منفرد خدمات سرانجام دین والیاں لئی ’’پنجابی سیوک ایوارڈ‘‘ تے ’’لائف ٹائم اچیومنٹ ایوارڈ‘‘ دین دا وی آغاز کیتا۔ 2013ء وچ خواتین پنجابی مشاعریاں دا مڈھ بنھیا جہڑا بڑا کامیاب ہویا تے ساڈے ول ویکھ کے دوجے کئی اداریاں نے وی ایس طرح دے پروگرام شروع کر دتے۔ میں ٹرسٹ دے زیرِ اہتمام چھپن والے رسالے ’’حق‘‘ دی چیف ایڈیٹر دے طور تے وی خدمات سرانجام دے رہی آں۔ ساڈی دن رات دی محنت نال ٹرسٹ نوں ملک دے مختلف ایوارڈز تو نوازیا گیا اے۔
س: ماں بولی وچ گل کرنا کناں ضروری اے تے لوک ایہدے وچ گل کردیاں شرماندے کیوں نیں؟
ج: مادری زبان وچ گل کرنا بہت ضروری اے۔ ساڈے گھر وچ ہمیشہ پنجابی زبان ای بولی جاندی سی۔ پنجابی زبان بارے سب توں پہلاں ضروری اے کہ اسیں ایس کمپلیکس یعنی احساس کمتری وچوں باہر نکلیے کہ غریباں تے جاہلاں دی زبان اے، اسیں جے کیسے نال پنجابی بولاں گے تے معاشرے وچ ساڈی عزت نہیں رہوے گی کیوں جے ایہہ گل سندھ‘ بلوچستان وچ نہیں اے۔ تسیں اکثر ویکھیا ہووے گا کہ دو سندھی جدوں ملن گے اوہ سندھی زبان وچ گل کرن گے تے پشتو والے پشتو وچ گل کرن گے صرف پنجابی لوک اکٹھے ہون گے تے اوہ اردو وچ گل کرن گے۔ سانوں اپنی مادری زبان بارے ایس احساس کمتری نوں ختم کرناں پوے گا یعنی پنجابیاں نوں مادری زبان تے فخر کرن دی ضرورت اے۔
س: پنجابی زبان اگے ودھان واسطے کیہ کوششاں کرنیاں چاہیدیاں نیں؟
ج: پنجاب اسمبلی وچ پنجابی زبان وچ گل بات نہیں کیتی جاندی۔ میرے والد ہوریں جدوں زندہ سن اودوں رُکن صوبائی اسمبلی فضل حسین راہی ہوراں اسمبلی اندر پنجابی وچ تقریر کیتی۔ پہلی وار ایہہ کم اچن چیت ہو گیا سی ایس لئی روکیا نہ جا سکیا پر جدوں دوجی واری فضل حسین راہی نے ایہہ جسارت کیتی تاں اوہناں نوں روک دتا گیا تے دسیا گیا کہ پنجاب اسمبلی اندر پنجابی بولن اُتے پابندی اے۔ فضل حسین راہی نوں میرے والد نے شاباش دتی کہ توں اسمبلی وچ اپنی مادری زبان وچ گل کیتی اے۔ فضل حسین راہی ہوریں پہلے بندے سن جہناں نے اسمبلی وچ مادری زبان نوں شروع کیتا پر ایہناں دے بعد کسے نوں ایہہ احساس نہیں ہویا کہ ایس بارے کجھ کیتا جاوے۔ پنجابی زبان نوں حکومت آپ نہیں چاہندی کہ پرائمری سطح تے لاگو کیتا جاوے جدوں وی پنجابی زبان بارے گل کیتی جاندی اے تے اوہ کہندے نیں کہ تسیں ملک نوں تقسیم دی گل کر رہے او۔ اسیں بہت وڈی زبان دے وارث آں جویں میں پہلے وی آکھیا اے کہ اک طبقہ پنجابی نوں جاہلاں دی زبان سمجھدا اے اوہناں نوں پتہ ہونا چاہیدا اے کہ اے صوفیاں دی زبان اے تے صوفیاں نے تے ایہدے وچ جہالت دے انھیرے دور کرن دی کوشش کیتی تے فیر ایہ جاہلاں دی زبان کیویں ہوئی۔ پہلے تے سانوں ایہدے تے مان کرنا پوے گا تے فیر ایہدی ترقی دی کوشش‘ پر صرف اک بندے دی کوشش نال کجھ نہیں بنے گا سانوں ایہدے لئی کسرتا دا وکھالا کرنا پوے گا۔
س: پنجابی زبان دا مستقبل تسیں کناں روشن ویکھدے او؟
ج: پنجابی زبان تے ادب اپنی منزل ول ودھ رہیا اے۔ بڑی خوشی دی گل اے کہ نوجوان نسل اپنے ورثے ول پرت رہی اے۔ ایس سلسلے وچ پنجاب حکومت نوں وی دوجے صوبیاں وانگ پنجابی زبان تے ادب دی سیوا لئی اپنا بھرواں کردار ادا کرنا چاہیدا اے تاں جے پنجاب دے لوکاں دا احساس محرومی ختم ہو سکے تے پنجاب دی نویں نسل نوں اپنی ثقافت، ورثے، زبان تے ادب توں جانوں کرایا جا سکے۔
http://epaper.dailykhabrain.com.pk/popup.php?newssrc=issues/2016-10-17/17811/1.jpg
