لٹ لٹ بلدا دِیوا

میں پچھلے کجھ دناں توں موری ایونیو توں لنگھدیاں پنچھیاں دیاں ڈاراں نوں اسمان وچ اڈدیاں تکدی ہاں۔ 'ایہہ پنچھی ایتھے کیویں آ گئے؟ پہلاں تاں کدی نہیں دیکھے، اسمان اپر اڈدے کنے سوہنے لگدے ہن۔' جی کردے کار نوں اک پاسے کھڑی کرکے، ایہناں نوں جی بھر کے تکاں پر کم 'تے سمیں سر پہنچن دے خیال نال اس س اچھا نوں من وچ ہی دبا لیندی ہاں...۔
کنم تے پج کے ایہہ ڈاراں گھنٹیاں بدھی میریاں اکھاں ساہمنے گھمدیاں ہن۔ مینوں کجھ یاد کرواوندیاں ہن۔ پنچھیاں دیاں ایہناں ڈاراں نوں لے کے میرے دل وچ رہِ رہِ کے بھاوناواں دادا واورولا اٹھ رہے۔
اج سکول توں واپس گھر آ کے چاہ پین لگی تاں بہت پچھے پہنچ گئی ہاں: اپنے وطن، اپنے پنڈ، اپنے گھر، بچپن وچ...۔ روز شام ڈھلی 'تے کونجاں دیاں ڈاراں اک توں بعد اک کوٹھے اپروں لنگھدیاں۔
میں اپنے بھین بھرا نال چھت 'تے کھڑ ڈار ملن کھیڈدی۔ اسیں تنے ڈار وچلیاں کونجاں نوں گننا شروع کردے۔ سبھ توں وڈی ڈار ول انگل کر کر کے کہندے، "ایہہ ڈار میری آ، اوہ ڈار میری آ...۔"
اک دن اچانک اسمان اپروں دو ڈاراں لنگھیاں۔ اوہناں توں بعد اک کونج اکلی اچی اچی کرلاوندی ادھر ادھر گھمن لگی۔ میں اپنے بھین بھرا سمیت اس ول تکن لگی۔ اسیں تنے حیران ہو کے اساس ول تک رہے سی کیونکہ اس توں پہلاں اسیں کدی کسے کونج نوں ایداں کرلاوندے نہیں سی تکیا۔ انے نوں ممی اپر آ گئے۔ سانوںں اس کونج ول تکدے دیکھ بولے، "لگدے، آہ کونج اپنی ڈار 'چوں وچچھڑ گئی آ۔" ممی ایہہ آکھ کے چلے گئے تے میں اوتھے کھڑی کننی دیر اس کونج دے ڈار 'چوں وچھڑن دے ارتھ لبھدی رہی۔
کجھ دناں بعد میں پنڈ 'چ اپنیاں سہیلیاں جیتی اتے بھولی نال اک ویاہ وچ شامل ہوئی۔ ویاہ وچ سارے لوک بہت سجے دھجے پھر رہے سن۔ میں پہلی واری کسے کڑی نوں لال کپڑیاں وچ تیار ر ہوئے دیکھیا سی۔ سارا ماحول بہت ودھیا سی۔ میرے کپڑے تاں ہمیشہ دی طرحاں ہی ممی نے بہت سوہنے پائے ہوئے سن۔ برات روٹی کھان لگی تاں عورتاں گاون لگیاں۔ ہتھ وچ لڈوآں دا تھال پھڑی، کولوں دی لنگھدی ہوئی تائی تیجو بولی، "کڑے کڑیو وہٹیو! دب کے سٹھنیاں دے لو نویں کڑماں نوں! آہ پرانا جوائی وی سکا نہ جاوے! ہنے موقع!"
میں سہیلیاں وچ کھڑی نے سٹھنیاں بڑے دھیان نال سنیاں۔ ایہناں دے ارتھ لبھن لئی جرباں تکسیماں دینیاں شروع کیتیاں۔
روٹی کھانی توں بعد برات لڑکی والے گھر آن پہنچی۔ لڑکی دے بھرا اس نوں ویاندڑ منڈے دے مگر تورن لگے۔ ویاہ والی کڑی، لاڑے دے مگر تری، گھنڈ وچ لپٹی اچی اچی رو رہی سی
"اج روندی جاندی جی، ویر جی!
کونج وچھڑ گئی ڈار 'چوں۔"
عورتاں پچھے پچھے گاوندیاں تے نیر وہاوندیاں تریاں جا رہیاں سن۔ ڈولی تورن ویلے ماحول انا کرنامئی سی کہ میرا بال من پنگھر گیا اتے ہمیشاں کھڑیا رہن والا چہرہ مرجھا گیا۔ میں جیجیتی اتے بھولی نوں بناں کجھ کہے واپس گھر آ گئی۔ اس گیت دے بول میرے دل وچ گھر کرکے میرے اوچیتن وچ پرویش کر گئے...۔
میں وڈی ہوئی۔ ممی ڈیڈی نال پنڈ اتے رشتے داریاں وچ بہت سارے ویاہ کھادھے۔ رسالے اتے کتاباں پڑھیاں۔ ایہناں گیتاں دے ارتھ لبھ لئے۔ ہن تاں میں آپ کویتاواں لکھدی، بولدی اتے بھاشن پرتییوگتاواں وچ حصہ لیندے وقت 'آو بدلیئے ایہہ رواج، نہ لئیے نہ دئیے داج' جہے وشے ہی چندی۔
اِک دن جدوں کالج پہنچی تاں میریاں دوواں سہیلیاں جیتی تے بھولی دے نال اک ہور کڑی وندر جو مینوں چنگی لگدی سی، ساڈے گروپ وچ شامل ہو گئی۔ اوہ ہر وقت ساڈے نال رہن لگی۔ اسسیں سارے پیریئڈ اکٹھے لاوندیاں۔ وہلے پیریئڈ کوئی کونا دیکھ کے جا بیٹھدیاں ساں۔ اک دن جدوں اکنامکس' دا پیریئڈ لگاون جا رہیاں ساں تاں پرو. گل نے آواز مار کے کیہا، "کونجاں دی ڈار کدھر جا رہی آ؟ اج پیریئڈ نہیں لگے گا۔"
میں حاضر جواب ہو کے کیہا سی، "کونجاں دی ڈار کدھر جائیگی؟ پیریئڈ نہ لگیا تاں مڑ گراونڈ وچ جا بیٹھے گی تے اگلا پیریئڈ لگاون توں بعد گھر چلی جاوے گی۔ ہور اس ڈار وچاری نے کتھے جانا، سر؟
پرو. گل نے جواب سن کے زور نال ٹھہاکا ماردے کیہا سی، "جاو! پھر اج گراونڈ 'چ اڈاریاں مارو" تے اسیں سبھ گراونڈ 'چوں اڈدیاں چارے کونٹاں وچ اڈ گئیاں۔ میں امریکہ آ گئی، بھولی اٹلی، جیتی نال دے پنڈ کرالے اتے وندر نے ویاہ نہ کروایا...۔
میرا چاہ دا کپ خالی ہوگیائے پر میں یاداں دے موتی پروندی ہوئی ہار دی لڑی لمی کر رہی ہاں
اوہ کالج دے مستی بھرے دن، نہ کم دا خکر تے نہ بچے دی چنتا، کھاو پیو موج اڈاو...کنا کجھ پچھے رہِ گیا...۔ میں اپنے ہی من نال گلاں کر رہی ہاں۔ کیویں اک دن پولیٹیکل سائنس دا پیریئڈ لاون جاندے ڈیڈھ فٹے عاشق نال ٹکر ہو گئی سی۔ جیتی نے تاں اسدی ماں بھین گن دتی۔ تھوڑا اگے جا کے سپورٹس والے مل پئے۔ اسیں نیویاں پا لئیاں۔ پھر وی اوہناں وچوں اک اچی آواز 'چ بولیا، "کہندے! نمے 'تھیٹر 'چ خلم بہت ودھیا لگی آ۔"
"چلو اج ای چلدے آں دیر کاہدی؟" دوجا بولیا۔
میں اپنے قدم ہور تیز کر لئے پر جیتی نے اچی سر کردے کیہا، "فلم تاں سچیں بہت سوہنی آں۔ ہن دیکھ کے ای مڑیو! ماں دیو دینیوں!!"
"اچھا تیری دیکھی لگدی آ۔ کیہ ناں فلم دا...؟" میں غصے بھریاں نظراں نال اک واری اوہناں ول تے دوجی واری جیتی ول تکیا پر جیتی میری پرواہ کیتے بناں بولی، "تیری بی بی تے میرا بھاپا...اج دا شو دیکھنا نہ بھلیو۔"
میں اس گھٹنا توں تھوڑا پریشان ہو کے جیتی نال ناراض ہو گئی تاں جیتی بولی، "نو توں سوہنی ای بہت آں، ایس وچ منڈیاں دا وی کیہ قصور؟ ہا ہا ہا جے میں وی منڈا ہوندی تاں شاید تینوں چھیڑے بناں نہ لنگھدی۔"
"جیتی کدی پڑھائی دی گل وی کر لیا کر۔ سارا دن ایہو جہے قصے لے کے بیٹھی رہنی آں۔ تینوں پتہ کل گل سر نے ٹیسٹ لیناں، چار پرشن ملے آ، یاد کر لئے؟"
"میں تاں تیری آس تے ہی بیٹھی آں، توں تھوڑا بہتاا دکھا دیئیں۔ آپاں کیہڑا تیرے آنگ خسٹ ڈویزن لینی آں۔ بس بی.اے پاس کرنی آں۔ جے فیل ہو گئی تاں سہرے گھر بیزتی بہت خراب ہووگی۔"
بھولی ہس پئی سی، "لے! اج تینوں اپنی بیزتی خراب ہون دی چنتا لگ گئی۔ کل تاں کہندی سی پئی بی.اے پاس کراں جاں فیل، پکاونیاں تاں سورھے گھر روٹیاں ایں نیں۔"
بھولی دی گل سن اسیں اچی اچی ہس پئیاں سی...۔
سارے پیریئڈ ختم کر وندر سانوں بائے بائے کردی سیکری ول نوں چل پئی تے اسیں تنے اپنے پنڈ ول۔ اجے پیٹرول پمپ لنگھ کے بھٹھے کول ہی پہنچیاں سی کہ اگے بجلی والے کھمبھا پٹ ررہے سن۔ اچی آواز وچ "لا دے زور! ہے شاء !! کھچ جوانا! ہئی شاء !!" اپنا تکیہ کلام بول رہے سن۔
سانوں نیڑے آوندیاں تک اک بولیا، "پنڈ دیاں کڑیاں! ہئی شاء !! کھنڈ دیاں پڑیاں! ہئی شاء !!
جیتی سائیکل توں اتر کے دو ہتھ کرن لئی تیار ہو گئی پر میں تے بھولی نے اپنے سائیکل ہور تیز کر لئے تاں اوہ وی بناں لڑائی کیتے ساڈے پچھے ہی آ گئی۔ "مینوں اوہناں دی مرمت نہیں کرن دتی؟" اسدی آواز 'چ لوہڑے دا غصہ سی۔
"تینوں کنی واری کیہا چپ کرکے آ جایا کر، مورکھاں دے سر تے کیہڑا سنگ ہندے آ۔ نالے کیہ پتہ کون نے؟" میں اپنا پکھ پیش کیتا سی۔
"لے پتہ کداں نہیں، اک تاں میں صاف پچھان لیا جیہڑا پرسوں آرے والیاں دے مننڈے 'نہ کالج پھردا سی۔" جیتی نے نویں گل کڈھ ماری سی۔
"کیہڑے آرے والے؟"
"بھل گئی! جدوں یوتھ پھیسٹیول تے کویتا بول کے آئی سی تاں کمیں لاراں ٹپکاوندا سانوں سنا کے بولیا سی، "نو دا ناں تاں کویتا ہونا چاہیدا سی۔"
بھولی متھے 'تے وٹ پا کے بول سی، "سچیں، اینوں ای کہندے آ ٹڈیاں نوں جکام ہوناں؟" ایداں گلاں کردیاں کردیاں اسیں پنڈ پہنچ گئیاں سی...۔
جیتی اتے بھولی دے ویاہ توں بعد میری واری آ گئی۔ وندر پڑھائی پوری کرکے خالصہ کالج وچ اکنامکس دی لکچرار لگ گئی۔ کجھ گھریلو کارناں تے کجھ اوہدی آزاد رہن دی اچھا کرکے وی، وندر دا ویاہ نہ کرواون دا فیصلہ اٹل سی۔ میرے لئی اک لمی تلاش توں بعد اک شریخ خاندان دا بہت ہی شریخ لڑکا ممی ڈیڈی نے لبھیا، جو امریکہ دا گرین کارڈ ہولڈر سی...۔
اک پل لئی میریاں یاداں دی لڑی رکی توڑ دندا ہے۔ میں اسنوں دودھ دی بوتل پھڑا اسدے کول ہی بیٹھ گئی ہاں۔ میں ویاہ دی یاد نوں تازہ کرن لئی مووی لگا لئی ہے۔ جیتی اتے وندر میرے ے ویاہ وچ نین وانگ گھم رہیاں ہن۔ برات چاہ پی رہی اے۔ پنڈ دیاں عورتاں سٹھنیاں دے رہیاں ہن۔
ڈولی ترن ویلے تاں میں بہت رو رہی ہاں۔ میریاں چاچیاں، تائیاں، بھوآ، بھرجائیاں مامیاں اتے ماسیاں، ساڈے پچھے گا رہیاں نیں:
"اج روندی جاندی جی ویر جی،
کونج وچھڑ گئی ڈار چوں۔"
اج وی ایہہ سین میرے توں دیکھیا نہیں جا رہیا۔ میں ٹی وی بند کر دتی۔
مینوں امریکہ آئے تن ورھے ہو گئے ہن۔ اس سمیں دوران وندر دیاں چٹھیاں لگاتار مل رہیاں ہن۔ میں اس دی ہر چٹھی دا جواب دیندی ہاں۔ اتھوں دی زندگی مینوں چنگی لگدی ہے۔ راجیش دا دا نگھا ساتھ وی۔ اوہ مینوں کسے دی کمی محسوس نہیں ہون دندا، وندر نوں جواباں وچ لکھدی ہاں...۔
میں کم تے جانا شروع کر دیندی ہاں۔ میریاں چٹھیاں جانیاں گھٹ جاندیاں ہن۔ وندر سوچدی ہے کہ میں بدل گئی ہاں...۔
پورے ڈھائی ورھے بعد اسیں دو توں تن ہو گئے ہاں۔ ہن تاں کدے روٹی وی اکٹھے بیٹھ کے نہیں کھادھی۔ راجیش رکی نوں پھڑدا ہے تاں میں روٹی کھاندی ہاں۔ میں رکی نوں پھڑدی ہاں تاں اوہ روٹی کھاندا ہے۔ میں کننم 'تے جاندی ہاں تاں راجیش رکی کول ہوندا ہے۔ میں رکی کول ہوندی ہاں تاں راجیش کم 'تے جاندا ہے۔ ہن تاں کدی جی بھر کے اک دوجے نوں تکیا وی نہیں۔ بس فون 'تے ہی گلاں ہندیاں ہن...۔ میں موقع ملدے ہی وندر نوں خط لکھدی ہاں۔ اچانک ساڈا پروگرام انڈیا جان دا بن گیا اے۔ اسیں صرف چار ہفتے لئی جا رہے ہاں۔ میں وندر نوں سرپرائیز دینا چاہندی ہاں۔
امریکہ وچ جیکر مینوں کوئی گل بہت پسند ہے تاں اتھوں دے لوکاں ولوں دتے جاندے سرپرائیز اتے سرپرائیز پارٹیاں۔ مینوں بہت چنگا لگیا سی جدوں میرے جنم دن تے میری سپروائیزر نے مینوں سرپرائیز پارٹی دتی سی...۔
میں خوشیاں دی کنھیڑی چڑھ کے انڈیا جا رہی ہاں۔ جہاز دا قد اس کنھیڑی نالوں کتے چھوٹا لگ رہیا اے۔ دلی پہنچدے ہی پہلی خبر گل سر دے اس دنیاں 'چ نہ ہون دی ملی۔ میں ٹیکسی وچ نہیں گل سر دی کلاس وچ بیٹھی ہی پنجاب پہنچ گئی...۔
گھر پہنچدے ہی رکی بیمار ہو گیا۔ راجیش دے بھتیجے دا ویاہ، زمین دی ونڈ ونڈائی، رہندا کھونہدا سماں کھنبھ لا کے اڈ گیا۔ میں پل پل وندر نوں ملنا لوچدی، گل سر دا اخسوس کرنا تکدیی مڑ امریکہ آ گئی ہاں۔ من 'تے پتھراں ورگا بوجھ ہے۔ وندر نوں چٹھی لکھ کے ساری ستھتی سپشٹ کرنا چاہندی ہاں پر زندگی پہلاں توں وی زیادہ الجھ گئی ہے۔
رکی وڈا ہو رہیا اے۔ زیادہ دھیان منگدے۔ راجیش کم 'تے ہے۔ مینوں ایہہ دھرتی نرموہی تے پرائی لگدی ہے۔ کوئی وی اپنا ہو کے نہیں ملدا۔ جے کوئی مل وی پیندا ہے تاں پٹھ پچھے چھرا چبھاونا نہیں بھلدا۔ جو مُونہہ تے اپنے ہن، ڈھڈ وچ سبھ توں ودھ اوہ ہی ایرکھا کردے ہن۔
اچانک فون دی گھنٹی وجی اے
"ہیلو! نو کیہ حال آ؟"
"ٹھیک ہاں، راجیش تسیں؟"
"ٹھیک آں۔ وندر دی چٹھی آئی آ پڑھ لئی؟"
"نہیں! کتھے آ؟"
"ٹیبل تے رکھ کے آیا سی۔ پڑھ کے فون کریں۔"
میں فون رکھ کے چٹھی پڑھدی ہاں:
پیاری نو،
بہت بہت پیار۔
میرا خط دیکھ کے ایہہ تاں سوچیں گی کہ میں تاں انڈیا جا کے ملی تک وی نہیں پر ایہہ کس لالچ نوں پچھا نہیں چھڈ رہی۔ میں مندی ہاں توں امریکہ وچ ہیں۔ بہت ڈالر ہن پر مینوں تاں تیرے پیار توں بناں کجھ نہیں چاہیدا سی۔ نو سچ جانیں جد تیرے آون تے بناں ملے جان دی خبر ملی تاں میں تاں لوکاں دی گل تے یقین ہی نہیں کیتا پر بعد وچ یقین آ گیا جدوں بازار وچ اچانک تیرے بھرا نے اس گل دی پشٹی کر دتی۔ میں صرف ایہہ جاننا چاہندی ہاں کہ میتھوں کوئی غلطی ہو گئی سی جاں تینوں امریکہ نے ہی بدل دتا۔ ممیں تاں تیرے کولوں کدے کجھ منگیا ہی نہیں۔ خیر کجھ وی ہووے، ہن میں ا اپنی کوئی وی خوشی غمی تیرے نال سانجھی نہیں کراںگی اتے نہ ہی خواہ مخواہ تینوں پریشان کراں گی۔ خط وی نہیں لکھاںگی۔ توں میریاں بھاوناواں نوں کچل کے رکھ دتا ہے۔ اس توں زیادہ کجھ نہیں کہاں گی۔ قصور تیرا نہیں، امریکہ دا ہے۔ میرے ولوں بھاء جی نوں ست سری اکال اتے رکی نوں پیار!
تیری سہیلی،
وندر
وندر دی چٹھی پڑھدے میریاں اکھاں وچوں پرل پرل اتھرو ویہہ رہے نیں۔ جی کردا اے اڈ کے اس نوں جا ملاں پر کاش! ایہہ سنبھو ہووے...۔ جی بھر کے رو لیا۔ من ہلکا ہو گیا ہے۔ رکی وی میرے ول دیکھ رون لگ پئی۔ زندگی ہمبھی ٹٹی لگ رہی آ۔ کسے نال بولن نوں دل نہیں کردا پر رکی نوں چپ کرا رہی ہاں۔ اوہ روندا روندا سوں گیا اے۔ میں سبھ کجھ چھڈ پیپر اتے پین چک وندر نوں واپسی خط لکھدی ہاں۔
پیاری وندر،
ست تے ویہہ خیراں!
تیری چٹھی ملی پڑھ کے اکھاں ہی نہیں میرا دل وی رویا اے۔ میں تاں پل پل تینوں ملنا چاہیا۔ اینی دیر تک تیریاں چٹھیاں ہی میری اکلتا وچ میرا ساتھ دیندیاں رہیاں نیں۔ توں لکھیا ہے کہ میں امریکن ہو گئی ہاں۔ تینوں بھل گئی ہاں۔ سچ جانیں، ایہہ امریکہ، امریکہ آ کے اوہ نہیں رہندا، جو انڈیا توں دسدا ہے۔ میرے خیال وچ امریکہ دا نام 'اداسیکا' ہونا چاہیدا سی۔ ایتھے میں ہہی نہیں ہر کوئی پل پل اداسی دا شکار ہوندا ہے پر ایتھے مینوں جو چنگا لگیا اوہ ہے، اتھوں دے لوکاں ولوں کیتیاں جاندیاں 'سرپرائیز پارٹیاں'۔ میں تینوں اسے طرحاں سرپرائیز دینا چاہندی ساں پر امریکن نہ ہون کرکے دھوکھا کھا گئی۔ تینوں سرپرائیز نہ دے سکی پر وعدہ کردی ہاں کہ مڑ کدے اجیہا نہیں ہووے گا۔ میں اگلی وار تینوں اگاوں دس کے آوانگی۔ میں تینوں امریکہ بارے اس لئی ہور کجھ نہیں ل لکھنا چاہندی کیونکہ امریکہ بارے صحیح صحیح پتہ ایتھے آ کے ہی لگدا ہے...۔ جے توں وی اس نرموہی دھرتی نوں لاگیوں دیکھنا چاہندی ایں تاں مینوں چٹھی ضرور لکھدی رہیں...میں راجیش نوں کہہ ک کے تیرے واسطے کوئی سوہنا جیہا منڈا لبھن دی کوشش کراں گی، جے تیرے ذہن وچ مرد توں آزادی دے ارتھ بدل گئے ہون تاں...۔
خیر! توں مینوں، تینوں نہ ملن لئی معاف ضرور کر دیویں تے اس چٹھی دا جواب وی ضرور دیویں۔
تیری اپنی،
نو۔
میں چٹھی میل بوکس وچ پا کے، من دا بوجھ کجھ حلقہ محسوس کیتا اے۔ کالج دے دناں دیاں یاداں سینے وچ سلگھا کے نیند دی گود وچ جا پہنچی ہاں...۔
اج سویرے موری ایونیو توں لنگھدیاں، میری کار اپنے اپنے انی ہولی ہو گئی اے کہ میں پل پار کرکے، کار اک پاسے پارک کرکے، سنے اسمان نوں نہار رہی ہاں۔ پنچھیاں دی کوئی ڈار تاں کتے نظر نہیں آ رہی...اک پنچھی وچارا اکلا اڈدا پھردا کدے ادھر، کدے ادھر جاندا دیکھ کے، میری روح ٹھٹھمبر گئی ہے۔

(لکھن ورھا، 2005ك)