میں پاٹھ کرن توں بعد رسوئی 'چ چاہ بناون آئی ہاں۔ گیس کول کھڑی من ہی من بڑبڑا رہی ہاں، 'ہائے وے ڈاڈھھیا! میری قسمت لکھن ویلے تیرے ورقے مک گئے سی کہ شھاھی؟ اچھا! اپنے کرم ماڑے، کسے نوں کاہدا دوش؟ اج تاں چاہ وی کڑھ کے کالی ہو گئی۔ ایداں، جداں میرا دودھ ورگا چٹا رنگ، دکھاں 'نہ کڑھ کے کالا ہویا پیا۔ ہن تاں شیشہ وی سدا لئی مودھا مار 'تا۔ اوہ وی ویلا سی، جد ویاہی آئی نے سر واہنا تاں میری نند نے کہنا ، "بھابی دیکھیں کتے شیشہ تڑک نہ جاوے...۔"
اک ٹھنڈھا ہوکا بھردے، چاہ پنن لئی چاہ پونی چکی ہے۔ ہائے ربا! کتے میرے دکھاں نوں پنن لئی کوئی دکھ پونی وی بنا دندا۔ تیرے گھر کاہدا گھاٹا؟
چاہ دا کپ ہتھ 'چ پھڑ سوفے 'تے بیٹھی کندھ 'تے ٹنگی صوبیدار دی تصویر کول کھڑی نہورے ماردی ہاں، "آہ دیکھ لا نونہہ رانی اج وی پاسہ وٹ لے لنگھ گئی کول دی، جداں میں ایہدا کچھ چک لیا ہووے۔ جے توں جیوندا ہوندا تاں جر لیندا بھلا....؟ کہنوں دساں؟ جوانی ویلے رب ویری ہو گیا تے ہن ...اک واری آ کے دیکھ تاں سھی کداں گلے گوٹھے آنگ دھکھدی آ میری جند...؟" بھرے من نال چاہ پی لئی ہے...۔
سکھی بھین جی یاد آئی جاندے نیں۔ کل فون کیتا سی کہ ذرا وہل کڈھ کے مل جائیو...۔ ساڈے گھر توں چار کو بلاک دور ہی رہندے آ۔ پڑھے لکھے تاں ہے ای، سبھاء وی بہت نگھا۔ دھی جوائئی کول رہِ کے دوہتے دی بی بی سٹنگ کردے آ۔ اوہناں دی دھی ایکمپریت ہر ایتوار گورو گھر لے کے جاندی ہے۔ مینوں پہلی واری گورو گھر ای ملے سی۔ ملدے سار ہی لگیا، جیویں صدیاں دی سکیری ہوووے۔ واہگورو دا لکھ شکر آ کہ گورو گھر نے مینوں سکھی بھین جی ملا دتے، کدی کتے من تاں ہولا کر لیندی ہاں۔'
باہر بوہے 'تے گھنٹی وجی رہی آ ...۔
"سکھی بھین جی تسیں؟ جی آیاں نوں! لنگھ آو!"
"پرکاش! سبھ سکھ آ؟ تیرا چہرہ کیوں اتریا لگدا؟ کل فون'تے وی ڈھلی جھئی بولدی سی۔"
"بھین جی! کیہ دساں؟ من بجھیا پیا۔ سویرے اٹھی تاں منی (منیندر جیت کور) اپنا چاہ دا کپ پھڑی، ٹھپ ٹھپ کردی پاسہ وٹ کے کولوں لنگھ گئی۔ ہر ویلے 'مانہہ دے آٹے وانگ آکڑی رہندی۔ کسے ویلے تاں من بوتھ پریشان ہو جاندا...۔"
"نہ ایڈی وی کیہ گل ہو گئی؟ تیرے ورگی سس تاں لبھیاں نی لبھدی؟"
"بھین جی میں اپنا ڈھڈ ننگا نہیں سی کرنا چاہندی۔ منی میرے نال شروع توں بھجی ای نہیں۔ پہلاں پہلاں تاں اوننی دیر چپ رہندی سی جنی دیر جگی گھر ہوندا سی۔ ہن تاں اوہدے ساہمنے وی...۔"
"چیں پرکاش! دیکھ لا کیہ زمانہ آ گیا؟ تہانوں جیہڑی کڑی دی جگی لئی دس پائی سی نہ، بوتھ ای چنگی تے سچیاری۔ انھے تاں جھٹ گھل مل جانا سی۔ ایویں اوہدے مامے نیے جات پات دا چکر پا لیا...۔"
"بھین جی! ایہہ تاں کرماں دیاں گلاں۔ سنیوگ بڑے بختاور ہندے آ۔ میری قسمت ای ماڑی تاں...."
"حوصلہ کر! پرکاش! شکر منا پئی گھر وسدا، نہیں تاں ایدھرلیاں تاں گھر چھڈ کے جان لگیاں وی دیر نہیں لاوندیاں۔"
"بھین جی! اسے لئی تاں اگا سانبھن لگی آں۔ میری اگلے ہفتے انڈیا دی تیاری ہو گئی۔ میں بوتھ سوچ سمجھ کے ایہہ فیصلہ لیا۔ تسیں ویدھا کرو کہ جگی نوں کدی نہیں دسوگے پئی میں تہاڈے کول دکھ رو لیندی سی۔ میں نہیں چاہنی کہ میرا پت میرے بارے سوچ کے دکھی ہووے۔ اوہدی جان تاں نت دو پڑاں 'چ پھی ہندی۔ میں تاں ایہناں نوں ہسدے کھیڈدے دیکھنا چاہنی آں۔ سچے پاتشاہ بل بدھی بخشے۔"
"توں چنتا نہ کر۔ کئی واری سمیں دا گیڑ ای ہندا۔ نکیاں موٹیاں کہدے گھر نہیں ہندیاں؟ بس اپنی صحت دا دھیان رکھیں۔ میں نہیں کردی کوئی وی گل جگی نال...۔"
بھین جی گھڑی کو بیٹھ کے چلے گئے نے...۔
میں سوخے 'تے ای ڈھیری ہو گئی ہاں۔ چت نوں گھبرا پئی۔ صوبیدار تاں دیس دی کھاتر جان وار کے، مینوں ادھ وچالے چھڈ گیا...۔ اوہنے دیکھیا وی کیہ سی؟ پورے چھ سالاں 'چ چھ واری اک مہینے دی چھٹی آوندا۔ اندر وڑ کے کہندا، "لے سوبیدارنیئے مار لا گھنڈ چک کے سلوٹ، جنے مارنے۔ کر لا چاء پورے، من دے۔" میں شرم نال مردی جانا تے اوہنے مینوں گھٹ کے ہک نال لا لینا...۔
اوہدے آون سار ای گھر نوں بھاگ لگ جانیں۔ تردی دے پیراں ہیٹھ پتاسے بھرنے...۔
اک دو دن آرام کرکے کھیت نوں چلے جانا۔ میں چھیتی چھیتی کم مکا، بھتا لے کے مگرے دوڑی جانا۔ پانی لاوندے نے ہتھ پیر دھو کے میرے مُونہہ تے ٹھنڈے پانی دے چھٹے مارنے۔ میں سکھر دوپیہرے ہسدی نے 'دوپہر کھڑی' بن جانا۔ اک دن، اسیں توتاں دی چھاویں روٹی کھاندے سی۔ میرا دل مچلن لگ پیا...۔
میرا ہتھ پھڑ کے کہن لگا، "چل! ڈاکٹر نوں دکھالیئے۔ توں اپنا دھیان نہیں رکھدی۔ تیرے بناں میرا کیہ بنوں، سوبیدارنیئیں؟"
"نہیں جی! دوائی دی لوڑ نہیں۔ میرا کھٹیاں انبیاں نوں چت کردا...۔"
صوبیدار نے کھڑا ہو کے سلوٹ ماریا سی، "بلے! بلے! سوبیدارنیئے۔ میں کرداں ہنیں ایں کھٹیاں انبیاں دا پربندھ تے نالے لڈوآں دا۔ ہن تاں ستی پئی نوں پکھی دی جھل ماریا کروں۔ توں می کیہ یاد کرینگی فوجی دا پیار؟"
"نہ جی نہ! اجے نہیں رولا پاونا۔ انجمیاں دے کپڑے وی نہیں لئیدے تے ناں وی نہیں دھریدے۔ ضدن خوشی والا دن آیا، اودن من مرضیاں کر لئیں صوبیدارا۔"
"لے ہے کملی؟ صوبیدار نہیں مندا ایہناں وہماں بھرمانں نوں۔ میں تاں چلاں کھٹیاں انبیاں لین تے نالے لڈو ...۔"
جگی لوہڑی توں دو مہینے پہلاں ہویا۔ سس سہرے نے 'گھے گڑ وچ مینوں سوا کلو پنجیری، ضری دا سوٹ، مٹر مالا تے روی نوں پنج جھگیاں سنے کڑا پایا...۔ ماپیاں وی شوشکڑے 'چ کوئی قصر نہ چھڈی۔
صوبیدار لوہڑی پاون آیا تاں آوندے نے گھر حلوائی سد کے بھٹھی کڈھوائی۔ لوہڑی والی رات ودھائی دین والیاں دیاں ٹولیاں بن بن آوندیاں رہیاں۔ کتے بازیگرنیاں،کتے بھنڈ، کتے خسرے، کتے لاگی...۔ سبھ نوں دل کھول کے لوہڑی ونڈی...۔
اس رات صوبیدار نے سارا پنڈ 'رم' 'نہ رجا دتا۔ میں اوہنوں پہلی واری شرابی ہویا دیکھیا۔ دارو اوہنے پیتی تے لور مینوں چڑھ گئی۔ میں بانہہ کڈھ کے بولی پائی۔ میری بھرجائی اپنی چچنی دی پگ بنھ کے، شریکے چوں لگدی میری درانی بچنو نوں دھوہ کے گدھے 'چ لے گئی۔ بس پھر تاں لوء لگن تک دادکیاں نانکیاں نے فوجی دی پریڈ کردیاں وہڑھا پٹ سٹیا سی...۔
میریاں اکھاں گلیاں ہو گئیاں نیں۔ سوچدی ہاں اوہنے تاں جگی نوں رج کے کھڈایا وی نہ۔ لوہڑی پا کے گیا ای سی سی کہ ویری نوں گھسپیٹھ کرن دا جھس پھٹیا۔ واہگے بارڈر توں ترنگے 'چ لپٹی لاش گھر آئی۔ سرکار تاں سرکاری سنماناں نہ ودیگی دے کے فرض پورا کرکے سرخرو ہو گئی۔ ساڈا ہسدا وسدا گھر اجڑ گیا ...۔
اکلوتے پت دی شہیدی نے سس سہرے دا لک توڑ دتا۔ سس تاں ہر وقت جھگے ہیٹھوں لک نوں چنی بنہی رکھدی۔ سکھر دوپہر اٹھ کے دہتھڑاں پٹدی، "مینوں وی سویاں 'چ چھڈ آو...۔"
سہریاں دی رشتے داری 'چ کسے مینوں 'بٹھالن' دی گل توری۔میں شیرنی وانگ غرض پئی، "میرے کرماں 'چ سکھ ہوندا تاں اوہ ای نہ مردا۔ میرے کول جگی ہیگا، اوہدی نشانی۔ میں ساری عمر ایسے دا مُونہہ دیکھ دیکھ کڈھ لوں۔"
صوبیدار دی پینشن لگ گئی۔ سس سہرا چھ مہینیاں 'چ ہی اگڑ پچھڑ تر گئے۔ ماں باپ توں وی ودھ سن۔ مینوں لگے گھر خالی ہو گیا۔ ساری ذمہ واری میرے سر 'تے آن پئی۔ بھلا ہووے میرےے نندوئیے گربخش سنگھ دا جہنے کئی مہینے دختراں دے گیڑے مارے۔ مینوں فوجیاں دی کنٹین 'چ نوکری مل گئی۔ اپنے اپنے نوں مڑ کرڑی کیتا۔ جگی نوں دہیں نال پرونٹھا کھلا کے، تیار کرکے رکشے 'تے سکول بھیجنا۔ کسے گلوں وروا نہ رہن دتا۔ جگی نے اپنے باپ وانگ چنگا قد کاٹھ کڈھ لیا...۔
اک دن میرا بھرا جگیر سنگھ گھر آیا۔ چاہ پانی پیندے بولیا، "بھینیں میری گل سنیں ذرا دھیان 'نہ۔ جگی نے بی.اے کر لئی آ۔ اک تاں ہے بہت سوہنا لما جھما تے دوجا غلط منڈیاں نال جیپاں 'چ 'گھمن لگ پیا۔ تینوں پتہ ای وڈیاں گھراں دے کاکیاں دا...؟ ایہہ لچھن کوئی بوتھے چنگے نی۔ اتوں نشیاں دی مہم زور پھڑ رھی آ۔ چٹے دے وپاری تاں گھر گھر جا کے گاہک لبھدے پھردے۔ مینوں راتت بھر ایہدی سوچ نال نیند نہیں آوندی۔ میرا اک جانکار ایجنٹ ہیگا جے توں کھیں تاں ایہنوں امریکہ جاں کنیڈا بھیج دئیئیے...؟"
"بھراوا! تیری گل سن کے، میری تاں اپنی جان نوں دھڑکو لگ گیا...۔"
میرا بھرا سمجھا بجھاء کے جگی نوں نال لے گیا۔ دو مہینیا وچ پاسپورٹ بنوایا۔ زمین رہن کیتی۔ روپئیاں دی پنڈ بنھ کے ایجنٹ نوں دتی تے ایہنوں امریکہ بھیجیا...۔
جگی نے امریکہ پہنچ کے فون کیتا تاں سکھ دا ساہ آیا۔ قسمت سدھی نکلی۔ پیپر بندیاں نوں تے کم ملدے نوں دیر نہ لگی...۔
میرے جہاز چڑھن دا دن وی آ گیا۔ میرا بھرا تے نندوئیا مینوں دلی ہوائی اڈے 'توں چڑھا کے گئے...۔
********
جگی ٹیکسی چلاوندا سی۔ گزارا چنگا چل پیا...۔
اک دن ویاہ دی گل توری، "جگی! پت سکھی بھین جی اک رشتے دی دس پاوندے آ۔"
"ممی! رشتہ وی ہو جاو۔ پہلاں سیٹ تاں ہو لاں۔"
"نہ پت ساری عمر سیٹ ای ہونا۔ دیکھ لا تیرے دوست نے تاں جھٹ ویاہ کروا لیا۔"
"ممی! اوہدا تاں طلاق وی ہو گیا۔ پتہ جیہڑا اک ہور منڈا اقبال گورو گھر ملدا ہوندا اوہدی گھر عالی وی چار مہینیاں بعد اپنے بوائے فرینڈ 'نہ تتر ہو گئی۔ اوہ کڑی نوں تاں گھردیاں نے کھلی چھٹی دتی سی پئی اوتھے جا کے چھڈ دیئیں۔ اوہ تاں کہندا پئی ساری عمر ایں ایں کٹ لینی، مڑ کے ویاہ نہیں کرواونا۔"
"جگی! اوہ تاں بوتھ ای شریف منڈا۔ بوتھ ماڑی ہوئی وچارے نال۔"
"ممی! اتھے ای گل نہیں مکدی۔ انڈیا ویاہ کرواون دا مطلب آ پئی کڑی نوں انگریزی سکھاو، لائسینس دواو۔ اوہدا سارا ٹبر ٹیرھ جہاز چڑھاو تے پھیر ادھر لیا کے سیٹ وی کرو...اینا سسوکھا نہیں جنا توں سمجھیں بیٹھی آں۔"
مینوں اکو چنتا سی پئی کڑی چنگی مل جائے...۔
اک دوست دے ویاہ دی پارٹی تے ایہنوں منی مل پئی۔ اپنے بھرا بھرجائی تے ماں دے نال رہندی سی۔ باپ دا سایہ سر 'تے نہیں سی۔ کئی مہینے ایہہ ڈیٹاں ڈوٹاں (ملدے گلدے) کردے رہے...۔
رشتہ ہو گیا۔ مینوں لگے، رب نیڑے ہو کے بہڑیا۔ جگی وی یاراں دوستاں نوں فون کر کر کہے، "یار! منی نوں ایتھے د دا سسٹم پتہ۔ کار چلاونی آوندی۔ نوکری کردی آ۔ میری ماں دی ریجھھ پوری ہو گئی۔ انڈیا توں لیا کے تاں مڑ کے دونی دا پہاڑا پڑھنا پینا سی۔ لاٹری لگ گئی...۔"
اسیں تاں داج لین توں وی نانہہ کر دتی۔ اک شگن ضرور رکھیا سی۔ منی نوں بڑے چاواں نال ویاہ کے لیائی سی۔ میرے لئی تاں ایہو ای نونہہ تے ایہو ای دھی سی۔'شگن' دی رسم توں لے کے 'پانی وارن' تک اک واری وی سر دے سائیں نوں چیتے کرکے اکھ نہ سی بھری۔ نچدی دے گٹے 'تے موچ وی آ گئی سی۔ ایہو سوچدی ہوندی سی پئی اکو بھانڈے رناں کھاوانں کراں گیاں۔ سوچاں دی گھمن گھیری نال میرا دل دھک دھک کرن لگ پیا ہے۔ ربا! کیہڑے چکراں 'چ پا 'تا؟ ہائے! اج تاں بلڈ پریشر دی دوائی کھانی بھل گئی...۔
دوائی لے کے مڑ بیڈ تے بیٹھ گئی ہاں۔ یاداں دیاں تتر کھمبھیاں بدلیاں مڑ من دی نیلی چھتری 'تے گھمن لگیاں نےنے ...۔ ویاہ توں بعد دس دن 'ہوائی' گھم کے آئے، تاں میں جگی نالوں پہلاں منی نوں کالجے نال لایا سی۔ آوندیاں لئی راجمانہ چولمانہ، گوبھی دی سبزی تے حلوہ بنا کے بیٹھی سی پر اہنے پیزا منگوا کے کھادھا...۔ میرا چاء وچے ای رہِ گیا پر میں غصہ نہ کیتا۔ دیکھن نوں چپ گپ جہی بڑی ساوُ لگدی سی...۔
ایہناں کماں تے جانا شروع کر دتا۔ سارا دن دوہاں نوں اڈیکنا۔ جگی نے آوندے میرے کول بیٹھ جانا۔ منی نے سدھی اپنے کمرے 'چ چلی جاناں۔ میں سوچنا پئی تھکی آئی ہووُ۔ چاہ بنا کے آواز مارنی۔ پہلاں تاں دو کو مہینے چاہ 'کٹھے بہہ کے پیندے سی۔ پھر ایہہ اپنی چاہ اندر لے کے جان لگ پئی۔ میں ترسدی رہِ جاناں پئں پئی گھڑی میرے کول وی بیٹھے...۔
اک دن دوویں ٹی وی دیکھدے سی۔ میں وی کول جا کے بیٹھ گئی۔ ایہہ اٹھ کے ٹی وی بند کرکے موٹا مُونہہ بناوندے ہوئے روم ول نوں تر پئی۔
جگی نے حیرانی نال پچھیا، "کی گل ہوئی، منی؟ ٹی وی بند کر کے کدھر چل پئی؟"
"ایہہ بناں جواب دتے سدھی تری گئی؟"
"منی! کیہ ہو گیا؟ تینوں سندا نہیں؟"
"نہ میرے کہن سنن نوں ہے کیہ ایتھے؟ پھیر وی بوتھ ضروری آ تاں سن لا... مینوں سپیس چاہیدی۔ پرائیویسی وی کوئی چیز ہوندی آ...۔" پتہ نہیں کنی دیر اوا طوا بولدی رہی۔
"سوری! پت، میں تاں اوداں ایں تہانوں بیٹھیاں نوں دیکھ گھڑی...۔"
"ممی! کل وی بھری پیتی پھردی سی۔ اکھے، توں مینوں ٹائم نہیں دندا۔ آوندا ای ماں دے سرھانے ڈیرہ لا بہناں۔"
"پت! میں تاں تہاڈا آوندیاں دا مُونہہ تے جاندیاں دی پٹھ دیکھ دیکھ خوش ہنی آں۔ تسیں دوئے بیٹھو، میں اندر چلدی آں۔"
بس اوہ دن جاوے تے اج دا آوے۔ ہر وقت گھر 'چ کلیش پاون لگ پئی۔ میں پریشان رہن لگی۔ بلڈ پریشر ودھن لگا۔ کم کرنوں رہِ گئی۔ ایہہ ہور اوکھی ہو گئی...۔ باہر جان لگی نے بوہہا ٹھاہ کرکے ماریا سی۔ ہیں! باہر کسے نے بوہا کھولء...۔
منی نے ہتھ 'چ 'پیزا' پھڑیا ہویا۔ فون تے اچی اچی بولدی اندر وڑی آ، "مم! میں نہیں رہِ سکدی ہور ایتھے۔ سارا دن کم توں کھپ کے آواں تے پھیر گھر دے کھلارے سانبھاں۔ میرا تاں کچن 'چ وڑن نوں وی دل نہیں کردا۔"
ماں نے اگیوں پتہ نہیں کیہ کیہا؟ اوہنوں وی کھان نوں پئی، "رہن دے توں مینوں نہیں چاہیدی سکھیا۔ مینوں میرےے حال 'تے چھڈ دیو سارے۔"
میرا جی تاں کیتا بئی دس دیواں کہ میرا چت تکڑا نہیں سی، پھر سوچیا اہنے کیہڑا یقین کرناں؟ کلیش ای ودھو۔ جیہڑی ماں نوں کجھ نہیں مندی مینوں کیہ سمجھوگی...؟
میں اپنا من ہور تھاں پاون لئی ٹی وی لایا ہے۔ ٹی وی تے ہیپی برتھ 'ڈے گاون لگے ہوئے نیں۔ ہاں، اس دن ایہدے بھتیجے دا برتھ 'ڈے ہی تاں سی۔ جگی نے مینوں وی تیار ہون لئی کہہ دتا۔ مینوں ترن لگی نوں نیرھنی آ گئی۔ جگی نے پھڑ کے سوفے 'تے بٹھا کے آکھیا، "منی! تھوڑا رک لا، ممی دی صحت ٹھیک نہیں لگدی...۔"
"پکھنڈ کردی آ تیری ماں! کیہ ہو گیا ہن ایہدی صحت نوں؟ ہنیں خراب ہونی سی؟ توں ایداں کر ایہدے گوڈے مڈھ بیٹھا رہِ تے مینوں جان دے...۔"
جگی اس توں وی ودھ اچا بولیا، "جاہ دوڑ جا تے مڑ کے مُونہہ نہ کریں ساڈے ول...۔"
"نہیں کردی۔ ساری عمر ماں دیاں پکیاں کھائیں۔"
میں جگی دے مُونہہ 'تے ہتھ رکھن دا یتن کراں پر میرے کولوں بیٹھیا نہ جاوے۔
منی پرس چک کے غصے 'چ چلی گئی...۔
میرے دل وچ ڈوبو پے رہیا۔ سوچیا کجھ ہور سی تے بن کجھ ہور گیا۔
اک دن میں جگی نوں پیار نہ سمجھاوندے وی سنیا سی، "میری ماں نے ساری عمر میری آس 'تے ای کٹی۔ بہت دکھ دیکھے۔ میں ماں دا کیتا بھلا نہیں سکدا۔ نالے ممی دا میرے توں بناں ہور ر ہے وی کون؟"
"چنگا تے ایہدا مطلب پئی توں ہن ساری عمر ایہدا بی بی بن کے ای کٹنی آں۔ ویاہ کرواون دی کیہ لوڑ سی؟"
اس دن تاں گل بہت ودھ چلی سی۔ میں جگی نوں سمجھا بجھا کے ٹھنڈھا کیتا۔ ڈر نال 'کٹھی ہوئی جاواں بئی کتے کوئی سن کے 911 نہ گھما دئے۔ اتھے تاں پچھ وی تیویاں مانیاں دی ہندی...۔
اگلے دن جگی کم 'تے چلا گیا۔ میں ایہنوں 'کلی نوں پچھیا، "دھیے دس تینوں کاہدی تنگی ؟ میں کتے بیٹھی رھیناں؟ مینوں تاں تہاڈی دوہاں دی خوشی چاہیدی۔ جے بوتھی گل آ تاں میں انڈیا چلی جانی آں...۔"
کنم توں آوندی پتہ نہیں کہنوں فون لا لیندی آ؟ کم وی کیہ کردی؟ بھلا جیہا ناں... اکھے! کسے لیب 'چ مریضاں دا خون کڈھدی۔ گھر آ کے میرا خون پین لگ پیندی آ۔ فون کسے نوں لایا ہوندا تے گلاں مینوں سنا رہی ہندی۔ میں جگی نوں کدی وی کوئی گل نہیں دسدی۔ ایویں دکھی ہووے گا۔ گھر 'چ لڑائی ودھیگی۔ اندرو اندر اپنا ای خون ساڑدی رہندی ہاں...۔
دو کو ہفتے پہلاں دی گل آ، جگی نوں ڈراوے، "میں تاں اڈ رہن لگ جاناں۔ اپنا فیصلا کر لا۔"
جگی وی تتا ہو گیا، "تینوں وی ویاہ کرواون دی کیہ لوڑ سی؟ ساری عمر اوتھے ای بیٹھی رہندی۔ میرے توں کوئی بدلہ لینا سی...؟ میں اپنی ماں دی ہور بے قدری نہیں سہِ سکدا...؟"
ایہہ رس کے اپنی ماں کول چل گئی۔ اوہ بھلی لوک سمجھا بجھا کے چھڈن آئی۔ اوہنے اکھاں بھر لئیاں، "پرکاش بھین جی! انڈیا تاں منی چنگی بھلی ہوندی سی۔ ایہنوں امریکہ دی ہوا لگ گئی۔کوئی بیٹھا اٹھا وی نہیں دیکھدی۔ ہر ویلے پرئیویسی پرائیویسی لائی رکھدی آ۔ مینوں تاں آپ نوں شرم آوندی آ سن کے۔ میری وی نہیں سندی؟ چنگے رشتے دار بھلا ملدے؟ ایدھی تھاں 'تے میں معافی منگدی آں...۔"
********
کل جگی نے دسیا، "ماں توں دادی بنن والی ایں۔"
سندے سار ہی میں کرسی توں الری سی۔
"جگی پت! مینوں کچھ دن پہلاں سپنے 'چ تیرا ڈیڈی ملیا۔ کہندا سوبیدارنیئیں اپنی ویل ودھن والی آ۔ ایویں نہ وہماں بھرمانں 'چ پئی رھیں۔ سوہنا جئھا ناں سوچیں۔ میں ہس پئی۔ ایس واری تاں رب پہلاں دھی دیوے۔ میں اوہدا ناں 'روحانی' رکھاں۔"
"ممی! پھیر تاں تیرا سپنا سچ ہون جا رہیا۔"
"گورو بھلی کرے گا! راضی روھ پت۔"
میرا دل کرے منی نوں وی گھٹ کے پیار کراں۔ دوہاں دے نال گورو گھر جا کے ارداس کرواواں۔ اوہ تاں پہلاں ہی کم 'تے جا چکی سی۔ میں سارا دن من ہی من خوشی دا گدھا پاوندی رہی۔ بلڈ پریشر ودھ گیا۔ چاہ والا کپ نہ دھو ہویا...۔
منی کم توں آوندی بدل وانگوں غرضی، "آہ! کپ کداں پیا سنک 'چ؟ ہتھاں نوں مہندی لگی آ؟"
"میرا چت نہیں راضی سی۔ سویرے جگی نے خوش خبری سنائی۔ خوشی مینوں سانبھنی نہ آئی دھیے۔ کپ دھونا ایں بھل گئی۔ میں تاں تینوں ایہناں دناں 'چ پیر نہ بھنجے لاون دیاں۔ دھو ل لینی آں۔ توں جھا 'رام کر۔"
"ماں بنن والی میں تے چت تیرا ٹھیک نہیں۔ تیرے ورگی دا تاں پرچھاما وی نہیں پینا چاہیدا میرے بی بی 'تے...۔"
جگی نے اندر وڑدے ہی سن لیا، "کیوں کیہ چک لیا میری ماں نے تیرا؟ برداشت دی وی کوئی حد ہوندی آ۔"
منی مگرمچھ والے ہنجو کیرن لگی ...۔
میں جگی نوں سمجھاوندی رہی، "دیکھ پت! ساڈے دن پھرن آلے آ۔ توں دھیرج رکھ۔ ایہناں دناں 'چ عورت دے سریر 'تے سبھاء 'چ کئی بدلاء آوندے۔ آپاں ایہنوں خوش رکھنا۔ توں مینوں انڈیا بھیجدے۔ نالے تیرا ماما وی کہندا سی پئی زمینں دے سلسلے 'چ اک واری تینوں آونا پیناں۔ پینشن دا کم تے تھوڑے بہتے ہور لین دین وی رہندے آ۔ میرا آب و پانی بدل جاو تے منی نوں ں وی پرائیویسی مل جاو۔ نکا نیانا ہون توں بعد پرائیویسیاں بھل بھلال جاندیاں ہندیاں۔"
"ماں تیری ایہو اچھا تاں پوری کر دنا پر تیرے توں بناں میری دنیاں سنی ہو جاوگی۔ یاد رکھیں، چھ مہینے بعد گرین کارڈ والیاں نوں ہر حالت 'چ مڑنا پیندا۔ ہو سکدا تیری گل سچی نکلے۔۔ ادوں تک منی دا سبھاء بدل جائے۔ نہیں تاں کوئی ہور حل لبھانگے...۔"
********
مینوں انڈیا آئے پنج مہینے ہو چلے نیں۔ جگی ہر روز فون کردا۔ پت توں بناں چت تاں اودردا پر میں اس سچے پاتشاہ دے حکم 'چ راضی آں۔ گلی گوانڈھ سبھ چنگا۔ کم کرن لئی بہارن کڑی 'چندہ' مل گئی...۔
میں ستی اٹھی ہاں کہ جگی دا فون آیا، "ممی! سارے پاسے کروونا وائرس خیل گیا۔ تسیں اپنا پورا دھیان رکھنا تے خبراں سندے رہنا...۔ ہنے خبراں سنیاں۔ انڈیا لوکڈاون ہو گیا۔ چندہ ننوں وی کہنا کہ ہتھ پیر دھو کے اندر وڑے۔"
مینوں ہر وقت جگی تے منی دی چنتا لگی رہندی ہے...۔
میں نہا دھوا کے سوفے تے بیٹھی ہاں۔ فون دی گھنٹی وجی آ
"ہیلو!
"ہیلو! جگی! کیہ حال آ پت؟"
"بس ممی! حال کیہ ہونا؟ منی نوں کورونا ہو گیا۔ ساڈے ساریاں دے ٹیسٹ ہوئے۔ اوہدی ممی دا کورونا وی پوزیٹو آیا۔ سانوں نوں 'کوارنٹین' کرنا پینا مطلب چوداں دناں لئی 'کلے اککو کمرے 'چ بند رہنا آں۔ چنتا نہ کریں، میں ٹھیک آں۔ دوست باہر کھان دا سامان رکھ جاندے آ...۔"
"...تاں منی؟"
"اوہ وی پہلاں نالوں ٹھیک آ۔ اوہ تے اوہدی ممی دومیں ہسپتال آ۔"
میں فون رکھ کے منجے 'تے پے گئی ہاں۔ من گھبرا رہیا۔ ایہہ کورونا وی ساڈے گھرے ای آونا سی۔ میں اٹھدے بہندے ارداساں کردی ہاں۔ سویرے شامرے میریاں اکھاں جگی دے فون ول ای لگیاں رہندیاں نیں۔ فون دی گھنٹی وجی اے
"ہیلو ممی! کداں حال؟"
"جگی پت ٹھیک آں۔ توں سنا سبھ ٹھیک؟"
"ممی منی ٹھیک ہو گئی۔ اوہ کل راتیں گھر آ گئی پر تڑکے اوہدی ممی دی ڈیتھ ہو گئی؟"
"ہیں؟ بہت ماڑی گل ہوئی۔ ماں دی تاں بچیاں نوں سدا لوڑ ہندی۔ اوہ وچاری تاں بوتھ چنگی سی۔ کسے گھرانے دی دھی ...۔ اینوں سمجھاون دی وی پوری کوشش کردی سی۔" میریاں اکھاں بے قابو ہو گئیاں ہن۔
"ہاں ممی! واہگورو اوہدی آتما نوں شانتی بخشے۔"
"پت! میری وی ایہو ارداس آ۔"
ساری رات اکھاں وچ ای نکل گئی۔ سویرے اٹھ کے پاٹھ کرکے گٹکا ٹکایا ای آ کہ جگی دا فون آ گیا
"ہیلو! ممی تیری پوتی آ گئی۔"
"ہیں! سبھ سکھ آ! بچہ تاں اگلے مہینے ہونا سی؟"
"ہاں ماں! پری میچیور ہوئی آ۔ راتیں منی دی طبیعت خراب ہو گئی۔ ایمرجینسی لے کے جانا پیا۔دونوں 'آئی سی یو' 'چ آ۔ سارا کجھ چیک کرن گے۔"
"ہیں اٹھوانھی ہو گئی؟"
"ممی! توں گھبراونا نہیں۔ ایہہ امریکہ آ۔ ڈاکٹر اپنی پوری تسلی وی کرن گے تے واہ وی لاون گے۔ نالے، اوہدا ناں اسیں 'روحانی' رکھ 'تا۔ میں منی نوں کہیا کہ ممی دی سپنا سچ ہو گیا۔"
"اچھا! پت منی کداں ہن؟"
"ماں! اوہ ٹھیک آ۔ پچھتاوندی پئی۔ کل رو رو کہے پئی پتہ نہیں رب نے مینوں سبق سکھایا جاں سجا دتی؟ میری ماں نوں قدرت اس 'لے لے گئی، جدوں مینوں اودھی لوڑ سی۔ میری ایداں دی مانسکتا توں بعد پیدا ہون آلا بچہ...؟ سوچ کے میری روح کمب رھی آ۔ تسیں بہت چنگے او تے تہاڈی ممی وی۔ میں تاں معافی دی حقدار وی نہیں!"
"جگی پت! پتہ نہیں رب کیڑھیاں رنگاں 'چ راضی۔"
"ممی! ہن تاں بہت پریشانی 'چ آ۔ منتاں پاوندی آ پئی ممی کولوں معافی منگنی آں...۔"
"نہ پت کاہنوں؟ جے سویر دا بھلیا شام نوں گھر آ جائے تاں اوہنوں بھلیا نی کہندے۔"
میریاں اکھاں اگے کدی جگی، کدی منی تے کدی روحانی وارو واری گھم رہے نے...۔
'سرون آں میرا پت۔ ایہو جہے پت رب ہر اک نوں دیوے تے منی ورگیاں نوں عقل دی دات۔' من ہی من ارداساں کردی نے اکھاں دے کوئے صاف کیتے نiN...۔
اج ایتوار ہو گیا۔ سویرے اٹھ کے چاہ بناون لئی پتیلی چکی آ کہ فون وج رہیا
"ہیلو! جگی، کیہ کردی میری 'روحانی' نکڑی؟"
"ممی! اج کل میتوں پہلاں روحانی دا حال پچھدی آں؟ روندی پئی۔ لگدا تینوں چیتے کردی۔ لے چنگی طرحاں دیکھ لا ویڈیو تے..۔"
"روحانی! ہیلو! ہیلو!روحانی! میں می تاں کھڑی بیٹھیی تینوں ایں چیتے کردی آں۔ لمیاں عمراں ہون!"
"ممی! لے روحانی تاں تینوں ویڈیو تے دیکھدے ای چپ کر گئی۔"
"جگی منی نوں فون دے پہلاں، میں افسوس کر لاں پت...۔"
"منمی جی! سا سری اکال! ہور کداں؟ تسیں ٹھیک او؟
"ہاں منی! توں سنا دھیے؟ تیری منمی نوں تاں رب کویلے لے گیا۔ بوتھ دکھ ہویا۔"
"ہانجی ممی پر تسیں پلیز مینوں اک واری معاف کر دو! وڈی غلطی ہو گئی۔ اوہدی سجا وی قدرت نے دے 'تی۔میں تاں اوہناں دا جاندی وار دا مُونہہ وی نہ دیکھ سکی...۔"
"نہ دھیے! من نہیں بھرنا۔ پچھے رہندے پریوار دی سکھ منا...!"
"ممی! چنگا پر تسیں اک واری آ جاو۔ سانوں تاں تہاڈی پوتی سانبھنی وی نہیں آوندی چنگی طرحاں۔ کل ٹی وی تے دکھاون ڈھے سی، 'اوہائیو' 'چ اک بی بی سٹر بچے نوں نیند دی دوائی دے کے سلاوندی رہی۔ بی بی دا دماغی سنتلن وگڑ گیا۔ میں تاں ڈر گئی خبر سن کے...۔ کم چھڈ کے وی گزارا نہیں ہوناں...۔"
فون رکھدے سار ہی میرے دل نوں دھوہ پئی ہے۔ اکھاں ساہمنے روحانی گھم گئی۔ نہیں! میں روحانی نوں رلن نہیں دییواں گی۔ مینوں تردے پھردے سبھ پاسے روحانی دس رہی ہے۔ کدی ہسدی، کدی روندی، کدی اکھاں کھولدی، کدی بند کردی تے کدی ہنگارے بھردی۔ سارا دن خیالاں 'چ روحانی نوں کھلاوندی پھر رہی ہاں...۔ شام ڈھل گئی...۔ امریکہ 'چ تاں لوء لگن والی ہونیں۔ میریاں اکھاں وار وار فون ول دیکھ رہیاں۔ مساں فون دی گھنٹی وجی ہے۔ میرے سریر 'چ طاقت پتہ نہیں کتھوں آ گئی؟ میں پھرتی نال فون چکیا
"ہیلو۔"
"ہیلو! ممی! کیہ حال؟
"ہاں! ٹھیک آں جگی، تسیں کداں؟"
"ممی! کداں کی؟ روحانی سارا دن ستی رہندی آ تے رات نوں سانوں جگائی رکھدی آ۔ کوئی کم نہیں کرن دیندی۔ میرا تاں انیندرے نے برا حال کیتا پیا۔ رون نوں دل کردا۔ اپروں آ ک کورونا، ممی توں اودھر تے میں ایدھر۔ جے تینوں انڈیا کچھ ہو گیا تاں میں اپنے آپ نوں کدی ماخ نہیں کر سکنا...۔"
"نہ میرا پت! رون تیرے دشمن۔"
"ممی جی! میں تہاڈی نونہہ نہیں دھی بن کے رونگی۔" منی فون پھڑ کے بلھ ڈھلے کر رہی آ۔
"منی! دھیے تینوں اودن وی کہیا سی پئی من نہیں بھرنا...۔"
"ممی میری ممی وی ایہو سمجھاوندی ہوندی سی پئی رشتے کوئی گڈیاں دی کھیڈ نہیں۔ بناونے تاں سوکھے آ پر نبھاونے بوتھ اوکھے۔ ہن اوہدی ایہو گل چییتے کرکے...۔"
"سچ ای کہندی سی۔ مینوں وی مول نالوں ویاج پیارا۔ سوچدی آں کتھے ایہنوں بی بی سٹراں 'کو چھڈدے پھروں گے۔ جی کردا گھڑی توں وی پہلاں آ کے ایہنوں سینے 'نہ لاماں۔ روحاں نوںں میلن والی نوں، واہگرو سدا چڑھدی کلا 'چ رکھے۔"
"پھلائیٹاں مڑ شروع ہو گئیاں۔ ٹکٹ دیکھدے آں، جدوں وی مل گئی بھیج دیاں گے۔" جگی نے فون پھڑ لء۔
"چنگا پھے میں می کر دی آں گھیو گڑ دی تیاری۔ مڑ اکھاں 'چ ہنجھ نہ بھریو میرے بچے....۔" میرے پیر نچن لئی تھرک رہے نیں۔
*********
میں امریکہ آ گئی ہاں۔ ایئر پورٹ 'تے جگی تے منی روہنی نوں لے کے آئے ہوئے نیں۔ گوری چٹی پریاں ورگی روحانی نوں سینے نال لا کے میرے کالجے نوں ٹھنڈھ پے گئی ہے۔
(لکھن ورھا 2020)
