لوک گیتاں دی رانی ماں

دیدی (سورنجیت کور) میری وڈی بھین جہی سہیلی ہے۔ اوہناں دی بیٹی زیناں دا ویاہ ہے۔ شکاگو توں ویاہن آئے ہوئے نیں۔ منڈے والیاں نے ویاہ کرن لئی اک گھر کرائے تے لیا ہوئے۔ اوہہناں دی ادھر بہتی جان پچھان نہیں۔ اس کرکے ساریاں رسماں کڑی والے گھر ہی ہو رہیاں۔ دیدی چراں توں امریکہ ‘چ رہندے ہن۔گورو گھر سنڈے سکول ‘چ پنجابی پڑہاوندے نیں۔ ریڈیو ‘تے ہفتاواری پروگرام ‘چڑیاں دا چمبا’ وی پیش وی کردے ہن۔کیلیفورنیا دے گنویں ساہتکاراں وچ نام شمار ہے۔ اس لئی کئی پریواراں دا اکٹھ ہونا سبھاوک ہی لگ رہیا۔
میں بیٹے نوی نال گاون دی رسم وچ شامل ہون آئی ہاں۔ رنگ برنگیاں خلکاریاں نال گھر بہت خوبصورت لگ رہیا۔ لونگ روم دی کارپیٹ اپر لٹھے دیاں سلیٹی رنگیاں چادراں وچھائیاں ہوئئیاں ہن۔ سبھ بھیناں سہیلیاں پنجاب وانگ ہار ہمیلاں پائی چادراں ‘تے چونکڑی ماری گاون لئی بیٹھیاں نیں۔
“آ جا! آ جا!! ندھی، سارے تینوں ای اڈیکدے آ۔ جلدی سہاگ گاونے شروع کر۔ کدوں دی تیاریاں کردی سی، اکھے، دیدی پہلاں منڈے لئی پنج گھوڑیاں گاونگی تے پھیر کڑی لئی پنج سہاگ۔ لوک گ گیتاں دی پرمپرا دا مان رکھناں۔ گون دا ویلا آیا تاں ہمیشاں ٹائم تے پہنچن والی ندھی لیٹ…!” مینوں دیکھدے ہی ددیدی نے بانہہ اپر کرکے کہے۔
“ست سری اکال! دیدی! سوری! رستے ‘چ ایکسیڈینٹ ہون کرکے بہت وڈا جام لگا ہویا سی۔”
“نہ بھائی! ایہہ گل جھوٹھی۔ پنج پنج کوئی نہیں۔ اک گھوڑی تے اک سہاگ گا لو۔ امریکہ ‘چ کاہدی پرمپرا؟ زیناں دے دوستاں نے پرپھورمینس کرنی آں ڈی جے ‘تے…۔” دیدی دی وڈی بھین گرنام ہدایت دیندے ساڈے کول ای بیٹھ گئی ہے۔
میرے چہرے دا رنگ پھرگیائے۔ دیدی نے میری اداسی نوں بھانپدے ہوئے ہلا شیریل دتی آ،”چل، ندھی توں گھوڑی شروع کر!”
نیلا نیلا گھوڑا، تلیدار کاٹھی، ویرا ویرا پہن کے سہرے چلیا سی۔
ریناں ڈر گئیاں، راہی بل ہوئے، کوئی کوئی حاکم چڑھ کے چلیا سی۔
“لے بھینیں آہ تاں باہلی اوکھی آ۔ کوئی ہور سوکھی جیہی گھوڑی گا…۔”
“نہیں آنٹی! تسیں کوشش تاں کرو۔ ایہہ گھوڑی تاں بہت سوکھی تے ارتھ بھرپور آ…۔”
“ندھی کڑے غصہ نہ کریں تیرے پچھے کیہ گائیے؟ سانوں تاں بھل وی گیا، توں کیہ گایا؟” کول بیٹھی پرم بھین جی ہس پئی آ۔ مگرے ای ہور سبھ ہس رہیاں نیں۔
“بھینیں بتھیرا گاوندی سی، انڈیا میں۔ آہ ‘مریکا دیاں باراں باراں گھنٹے دیاں شفٹاں نے تاں جھٹ ای دماغ کھوکھلا تے ہڈ بڈھے کر ‘تے۔ بول ای نہیں نکلدا ہن۔ نہیں میں کڑی دا ساتھتھ تاں ضرور دیندی …۔” اک ہور آواز ابھری اے۔
میں بنا کجھ کہے ہور گھوڑی گاونی شروع کیتی اے۔ دیدی نے اک دو ہوراں دے نال مل کے گھوڑی گا لئی …۔
“آہ بنی نہ گل۔ چل ہن سہاگ وی کوئی سوکھا جئھا ای گاو…۔” ستونت بھین جی بولی آ۔
میں سہاگ گا رہی ہاں۔ دیدی میرا ساتھ دے رہے نیں۔ باقی سبھ تاں ساڈے مونہاں ول دیکھی جا رہیاں۔ جے کوئی گاون لگی وی تاں اک ادھی تک گا کے چپ کر گئی۔ مینوں ایہہ سبھ چنگا نہیں لگ رہا…۔
پتہ نہیں میری روح گوندے گاوندے کدوں، کھنبھ کھلاردی، ندیاں پار کردی، پربتوں اچی اڈدی اپنے پنڈوں ماں جی نوں نال لے آئی ہے۔ مینوں لگدا ماں جی میرے نال بیٹھی گا رہی اآ۔ مینوں جوش چڑھگیائے۔ میں بناں کسے دی پرواہ کیتے دو سہاگ پورے کر دتے نیں۔
“واہ! واہ! ندھی توں تاں سچیں ‘کلی نے ای کمال کر ‘تی کڑیئے۔ رنگ بنھ ‘تا۔ واقعہ ای ساریاں قصراں کڈھ ‘تیاں…۔” آکھدے ہی دیدی ڈھولکی وجاون لگی آ تے میں چمچہ ماردے لوک گیت گاونا شروع کیتے۔
اچانک باہر کسے نے ڈی.جے سٹارٹ کروائیی۔ سبھ باہر ول نوں تر پئیاں نیں۔ زیناں دے دوستاں نے بولیوڈ گیتاں تے پرپھورم کر لیا…۔
‘لک ٹونٹی ایٹ کڑی دا، پھورٹی سیون ویٹ کڑی دا’ گیت چل پئی۔ سبھ چھوٹے وڈے لکاں والیاں اٹھ کے نچن لگ پئیاں نیں۔ مووی والے نے کیمرہ سدھا کر لء۔
ماں جی سچ ہی کہندی سی، “میرے گیتاں نوں کینھے گاونا؟” میں اداس ہو کے نوی نوں لے کے اک پاسے بیٹھ گئی ہاں۔ نہیں ایہہ سبھ ٹھیک نہیں ہو رہیا۔ میں دیدی نوں کہہ تھوڑی دیر لئی ڈ ڈی.جے بند کروا دتی…۔
“چلو لمیاں بولیاں پا کے نچدے ہاں، ندھی بولی پا کوئی …۔”
دیدی دے آدیش مندے ہوئے میں لمی بولی پاونی شروع کیتی ہے۔ اوہ اٹھ کے رنبیر بھین جی تے پرمندر بھین جی نوں نال لے کے نچن لگ پئے نیں۔
“آنٹی چلو دو چار بولیاں پا کے بند کرو۔ اسیں بور ہونا نہیں منگدے۔ ڈی. جے لا کے بھنگڑا پاونا منگدے آں۔” دیدی دے بیٹے ہرجاپ نے گدھا بند کروا دتی۔
ادھی رات تک ڈی. جے ہی چلی جا رہیا۔ ڈی.جے بند ہو گیا۔ میں گھر جان لگی ہاں۔ یاد آ رہے کہ کیویں ماں جی گاون والے گھروں ترن ویلے سٹھنیاں دیندے ہوئے سارا آنڈھ گوانڈھ جگا دیندی سی۔ میں نویں بنے کڑم نوں سٹھنیاں دیندے ہوئے، نوی نوں نال لے کے تر پئی ہاں۔ مینوں لگدے ماں جی میرے نال نال سٹھنیاں دیندی تری آ رہی آ۔
ویاہ مک گیا۔ سوچدی ہاں پنڈ فون کراں گی پر کم وچ رجھ گئی ہاں…۔
مڑ ویکینڈ شروع ہو گیا۔ گروسری لین توں بعد ڈنر تیار کرکے ممی نوں فون کیتا
“ہیلو! ندھی کیہ حال آ؟”
“میں ٹھیک آں۔ ممی جی، تسیں سناو؟”
“سننا سناونا کی؟ پرسوں دا موہلیدھار مینہہ پیندا۔ بجلی گرجدی آ۔ سونے ورگی خسل تباہ ہو رھی آ۔ سبھ اندریں بڑے بیٹھے آ۔”
“ممی! اسے نوں کہندے آ ‘پکی کھیتی دیکھ کے گربھ کرے کسان، واوں جھکھڑ جھولیوں گھر آوے تاں جان۔’ چلو ایہہ تاں قدرت دے ہتھ وستھ۔ ہور پنڈ دی سکھ ساند؟”
“پنڈ دی سکھ ساند وی کادھی؟ گیتو دی ماں جی بیمار آ؟”
“ہیں! کیہ ہویا ماں جی نوں؟”
“ہونا کی؟ اک دم ای پرسوں ترنوں پھرنو رہِ گئی۔ منجا ای مل لیا…۔”
“کسے ڈاکٹر نوں نہیں دکھایا ممی…؟”
“ڈاکٹر نے جواب دے ‘تا۔”
“…تاں پھر ڈیڈی نوں کوھ کہ اپنی ہومیوپیتھی دی دوائی دے کے آون شاید ماں جی ٹھیک ہو جائے! موہن چاچا جی نوں وی تاں ڈاکٹر نے جواب ‘دیتا سی پر ڈیڈی دی دوائی ‘نہ چنگے بھلے ترے پھردے آ۔”
“ہاں! تیرے ڈیڈی تاں اپنے ولوں پوری واہ لا رھے۔ دوائی دین ای گئے ہوئے۔ توں خکر نہ کریں۔”
“اچھا ممی پر تسیں دیکھن جاندے رہیو۔ مینوں تاں ماں جی بہت چنگی لگدی، یاد آ پچھلی واری میں انڈیا آئی تاں میرے ترن ویلے اکھاں نم کر لئیاں سی۔ گل نال لا کے کہے، چنگی طرحاں مل مل لے اگلی واری آئی تاں پتہ نہیں میں ہوما جاں نہ۔ میں ماں جی نوں کیہا سی کہ تسی اینی جلدی کتے نہیں جا سکدے۔ میں ضرور ملونگی..۔”
“ہاں! مینوں تاں ایہہ وی یاد آ پئی تیرے ڈیڈی نے ہسدے ہوئے جواب دتا سی کہ اسیں ماں جی نوں تیرے لئی سکا کے ڈرم ‘چ پا کے رکھانگے۔ کتے نہیں جان دیندے..۔”
من اچاٹ ہوندا جا رہیا۔ بیڈ ‘تے پے گئی ہاں۔ میرے ارد گرد ماں جی دیاں یاداں منڈرا رھیاں نے
میرا ماں جی نال بہت پیار سی۔ اپنی دادی تاں دیکھی نہیں سی پر ماں جی کولوں پیار دا بے انت خزانہ ملیا سی۔ سو ورھیاں دے قریب، دس توں ودھ پوت دوہت دی نانی تے دادی نوں میں دو کو دہاکے پہلاں پنڈ ‘چ لگدے اک چاچے دے پت دے ویاہ ‘چ گاوندے تکیا سی
میرا کھوہے اتے گڑوا رہِ گیا وے لال۔
کوئی آوندا جاندا لے گیا وے لال۔
تیری ماتا نے ساڈے نال کیتیاں وے لال۔
اسیں شربت گھول گھول پیتیاں وے لال۔
پرات ‘تے ہتھ مار مار کے گاوندی ماں جی اپنے سیب دی طرحاں بھکھدے چہرے توں ململ دی چنی نال پسینہ پونجھ لیندی سی۔ گیتاں توں بعد گدھے دی واری آئی تاں ہور وی کمال کر دتی۔ ا اک توں بعد دوجی بولی پاوندی نے گدھے دا پڑ مل لیا۔ میں اک پاسے کڑیاں ‘چ کھڑی اوہدا روپ نہاردی ہی رہِ گئی۔ دل کرے کہ دسدس دیاں بئی تسیں تاں جواناں نوں مات پا رہے ہو۔ پتہ نہیں کیوں کہہ نہ سکی؟
اس رات ویاہ والے گھر اک توں بعد اک لوک گیت گاوندے تے گدھے وچ گدھیاں دی رانی بن بولیاں پاوندے، ماں جی نے میرے من وچ وشیش تھاں بنا لئی۔ اس توں پہلاں تاں مینوں ایہہ ہی پتہ سی کہ ساڈے گھر توں تن چارن گھر ہٹ کے اک بڈھی رہندی آ۔ جس نوں زیادہ تر لوک، گیتو دی ماں جی جاں چودھرانی آکھ بلاوندے۔ ڈیڈی دے نانکے پنڈوں ہون کارن ممی ڈیڈی اسنوں ماسی کہندے۔ اسیں گیتو دی ریسے ماں جی آکھدے۔
ماں جی کدی کدی رستے کنڈھے ملدی۔ میں ہتھ جوڑ کے کہندی، “ماں جی، ست سری اکال!”
“شاشری کال! دھیے! گورو بھلا کرے۔ چنگا ور گھر ملے۔” ماں جی سر ‘تے ہتھ دھر دیندی …۔
اگلے دن ہتھ وچ کاپی پین پھڑی میں ماں جی دے گھر پہنچ گئی۔ گھر دے دلان وچ سن والے منجے اپر بیٹھی ماں جی مینوں دیکھ کے حیران ہو گئی، “بھلا! پڑھی لکھی کڑی نوں میرے ‘نہ کیہ کم پے گیا؟”
“ست سری اکال ماں جی! راتیں تاں تسیں کمال ای کر دتی۔ تہاڈے گائے کئی لوک گیت تاں مینوں یاد وی ہو گئے…۔”
“لے ہیکھھاں کڑی دیاں گلاں! کادھی کمال دھیے؟ اوہ کیڑھے گیتاں ‘چوں گیت سی بھلا؟”
“تسیں منو جاں نہ منو۔ میں تاں تہاڈے کولوں لوک گیت لکھواون آئی آں۔لکھواوگے نہ؟”
“میرے ان پڑھ بڈھی دے گیتاں نوں اک پڑھی لکھیی کڑی بھلا کیہ کروگی؟”
“ماں جی ساڈے لوک گیت ساڈا ورثہ ہن۔ ساڈا سبھیاچار۔ ساڈی امیری۔ مینوں ایہناں وچ چھپے بھاو ارتھ بہت چنگے لگدے آ۔ دیکھو نہ راتیں تہاڈے گیت وچ کنھی وڈی گل سی؟ میرا کھوہے اتے گڑوا رہِ گیا وے لال۔ کوئی آوندا جاندا لے گیا وے لال…۔ میں ایہہ انمول خزانہ ہمیشاں سانبھ کے رکھانگی…۔”
“نہ دھیے! کتھے گاونا کسے نے ایہناں گیتاں نوں۔ نمے پوچ دے نمے کم۔ میرے نال ای ایہہ وی مر مک جان گے۔”
بہت نانہہ نکر کرن توں بعد ماں جی گیت لکھواون لئی سہمت ہو گئی۔ اس دن توں بعد مینوں جدوں وی وہل ملدی، میں کاپی پین پھڑ ماں جی کول جا کے بیٹھدی۔ سٹھنیاں، سہاگ، گھوڑیاں، گیت، ٹپے، چھند جو کجھ وی یاد آوندا، ماں جی لکھوا چھڈدی۔
باہر ہوا نال دروازہ کھڑک رہیا۔ مینوں یاد آ رہیا کہ ماں جی دے گھر دا دروازہ ہمیشاں گلی وچ کھلھا ہندا۔ ممیں جد وی ملن جاندی ماں جی کہندی، “ہاء ! تختہ بند کر دے دھیے۔ ہر آوندا ا جاندا دادھنا ایہو سوچدا پئی چودھرانی دا ندھی ‘نہ کیہ میل؟”
پنڈ دیاں ہور کڑیاں ماں جی کولوں ڈردیاں رہندیاں۔ اس نوں پسند وی نہ کردیاں۔ ماں جی نوں وی پنڈ دی ہر نونہہ دھینہ دی خبر ہندی…۔
اک دن تاں کمال ہی ہو گئی…۔ پنڈ دے لمبڑدار دیاں کڑیاں گلی ‘چوں ہوندی گیت گاوندیاں لنگھیاں تاں ماں جی پورے روہ وچ بولی، “ہے خاں! وڈیاں پاڑھیاں! پڑھن جاندیاں سر من کے، مُونہہ چمکا کے…اپنا اپنا، دیکھ دیکھ تردیاں… چاہے میرے ورگے ماتھڑ دیاں لتاں شیکل مار کے بھن شٹن۔ اپنے آپ نوں اندرا گاندھی شمجھدیاں۔ نہ توں دش! دھیے! ایہہ نہرو دی دھی دیاں ریشاں کردیاں جچدیاں؟”
“بس وی کرو ماں جی! کتے میری پٹھ پچھے تسیں مینوں وی ایداں تاں نہیں کہندے ہندے؟”
“نہ دھیے! تیرے وچ تاں اینہاں عالی اک وی گل نہیں۔ لنگھدے وڑدیے ہر چاچے تائیے نوں شاشری ‘کال بلائے بناں توں نہیں لنگھدی تے اک آہ دیکھدے سار ای مُونہہ دوجے پاسے گھما لینگیاں؟ اتوں ایہناں دی شکینی وی جگوں تیرھمیں آں۔گیت وی اولے گاوندیاں۔ کئی عاری چت کردا پئی ایہناں دے جندیاں نوں الامھا دیاں۔ شیانیاں نوں دیکھدے نک بلھ کڈھدیاں …۔”
اچانک وجی فون دی گھنٹی نے مینوں ماں جی دیاں یاداں چوں باہر کڈھ دتا۔ فون وی ایویں نکلیا۔ مارگیج کمپنی دا، “آئی ایم بزی’ آکھ میں فون رکھ دتی۔ پچھلے مہینے توں خبرے سو مارگیج کمپنیاں دے فون آ چکے۔ گھر ساڈا ‘تے ریپھائینینس دا خکر ایہناں نوں لگا ہویا…۔
من پریشان ہے۔ ‘ماں جی ٹھیک ہو جان گے۔’ آپے نوں دھرواس دیندی ہاں۔ مُونہہ سکدا جا رہیا۔ گلاس ‘چوں پانی دا اک گھٹ بھردے ہوئے کمبل لے کے، مڑ یاداں دے تند پاون لگی ہاں…۔
اک واری ہوسٹل توں گھر آئی تاں ممی نے روٹی کھلاون توں بعد آکھیا، “ندھی! اپنی ماں جی ‘نہ اخسوس کر آ۔ اوہدے وچکارلے پت نوں مرے ہوئے دو مہینے ہو چلے۔”
میں ماں جی کول گئی تاں ماں جی میرے گلے لگ وین پاون لگ پئی۔
“ماں جی! بس کرو! رونا تہاڈی صحت لئی ٹھیک نہیں۔ کیہ ہویا سی چاچا جی نوں؟”
“ہونا کیہ شی دھیے! ات وی ماڑی ہوندی آ۔ میرے کول تاں ڈھڈ پھولن نوں وی کوئی نہیں۔ چنگا ہویا کہ توں آ گئی۔اک دن شرابی ہو کے آیا، کہندا تینوں شکرین کورٹ ‘چ لجاوں۔ کٹہرے ے ‘چ کھڑی کروں۔ زمین لے کے دکھاوں!”
“ہائے میں مر جاں، ماں جی پھیر کیہ ہویا؟”
“پھیر کیہ ہونا شی… گھرے جاندا ای بمار پے گیا۔ کہندے آ پئی جادا ای پیتی شی۔ ڈماک دی نالی پھٹ گئی …۔”
ماں جی مڑ میرے گل لگ وین پاون لگ پئی۔
“ماں جی! چپ! پلیز چپ کرو! تسیں بیمار ہو جاوگے۔ گلاں کرو میرے نال…۔”
“شوچدی آں چودھری آپ تاں مر کے شٹ گیا۔ مینوں پشے چھڈ گیا آہ دن دیکھنے لئی!”
مینوں ماں جی دا بہت ترس آیا سی…۔
“دھیے، میں تاں چودھری دا بول پورا کیتا۔ مرن ویلے کہندا شی میرے پشیوں ایہناں نوں جیندے جی ہتھ وڈھ کے نہ دیئیں۔ میں وشیئت ایش کرکے ای تیرے نہ کیتی۔ زمین کرکے ای تیری قدر کرن گے پر میں تاں شگوں ہور دکھی ہو گئی…۔”
ماں جی نوں ہالوں بیحال ہندے تک کے میں دھیان بدلن لئی کیہا، “چلو چھڈو کھہڑا ایہناں گلاں دا۔ مینوں کوئی سہاگ سناو۔”
“اچھا سہاگ سناما۔ کھیڑا؟ لے اج تیرا سہاگ گاونی آں۔”
ماں جی سہاگ گاوندی گاوندی رونا بھل گئی سی۔ میں من ہی من سہاگ گن گناون لگی ہاں۔ نیند آ رہی آ…۔
مینوں لگ رہا، ماں جی سچ مچ ای میرے کول آ گئی ہے۔ میں ماں جی دے والاں نوں تیل لا اوہدا سر جھس رہی ہاں۔ ماں جی مینوں اسیساں دیندی آ، “بڈھ شہاگن ہومے، ددھیں نامھیں پتیں پھلیں۔”
منے ہس پئی ہاں، “ماں جی تسیں اپنے ویاہ بارے مینوں کدی کجھ دسیا ای نہیں …۔”
“ندھی! شاڈی عاری آہ کنجراں آلے رواج تھوڑا شی۔میرا ویاہ تاں بارھاں کو شال دی عمر ‘چ ای ہو گیا۔ میریاں شہیلیاں دشن پئی جنیت آئی تے کشے نے میرے باپ نوں پچھیا پئی منڈا کیہڑا؟ میرے باپ نے اچے لمے دین دے چودھری ول ‘شارا کردے کہیا، اوہ کینٹھے اعلیٰ! کینٹھا پا کے چودھری وئھاون آیا شی مینوں۔۔ شولھاں ورھیاں دی مکلاوے آئی دو گتاں کردی، رنگلی داتن ‘نہ بلھ رنگ لیندی، گھر دا شارا کم شمیٹدی، شش شہرے دی قبیلداری دیکھدی۔ آہ دانیاں دی بوری ‘کلی چک کے ڈنڈے عالی پوڑی چڑھکے کوٹھے ‘تے شکنی پا دینی۔
“سچ ماں جی! مینوں تاں اس پوڑی ‘تے ‘کلی چڑھدے وی ڈر لگدا۔ ماں جی رنگلی داتن کرکے بھرماوندی سی ساڈے کینٹھے والے گبھرو بابے نوں۔ ہا ہا ہا۔”
“لے کر لا دادی نوں جھیڈاں… پر توں ڈنڈے عالی پوڑی چڑھدی ایمیں نہ ڈریا کر۔ توں تاں بوتھ بہادر تے لیک دھی آں شاڈی۔”
“نہیں ماں جی! بہادر بہودر کوئی نہیں۔ مینوں سچیں اچیاں تھاواں توں بہت ڈر لگدا۔ تسیں مینوں بہت پیار کردے او نہ، اس کرکے تہانوں ایداں لگدا۔”
“تینوں پیار کرن نوں تاں ملو ملی چت کردا۔ ہن تاں زمانے نوں اگ لگی پئی۔ میتوں نہیں اکھیں دیکھ کے مکھی نگل ہوئی۔ لے دیکھ وڈے نے کیہ کارا کیتا؟ بھرا دا شوا ٹھنڈھا نہیں ہویا۔ دھی دا ویاہ دھر کے بہہ گیا۔ بابے دا ویڑھا نی وئھیا۔ دادنے پیلش ‘چ جا کے ویاہ کیتا۔ اکھے! باہرلا رشتہ مشاں جڑیا۔ ویاہ ‘چ نچن والیاں شدیاں۔ کیہ دشاں اوتھے بھیناں اوتھیاں بھرا، وڈے چھوٹے اک دوجے نوں ہتھ مار مار کری جان ‘توں نی بولدی….تیرے ‘چ تیرا یار بولدا۔’ میتوں نہیں جر ہویا ایہہ شبھ کش۔ میں تاں گھر آوندے ای اڈ کرتے۔ جیہڑے چار شاہ رہندے آ اپنی عجت دی روٹی بنا کے کھاونگی۔
مینوں لگدے جیویں کسے نے میرے بدن تے مناں مونہیں بھار پا دتا ہووے۔ ماں جی میرے کول بیٹھی، پانی منگ رہی آ۔ میں دہل کے اٹھ بیٹھی آں۔ جلدی نال فون کردی ہاں
“ہیلو! ممی ماں جی دا کیہ حال ہن؟”
“ندھی، اوداں ای آ۔ توں ستی نہیں اجے؟”
“اندو کہدا فون اے؟” باہروں ڈیڈی دی آواز آئی آ۔
“ندھی دا؟”
“اچھا! اوہنوں دسدے ماں جی اٹھ کے بہہ گئی تے کھچڑی وی کھا لئی۔”
“ممی مینوں پتہ ماں جی نے ٹھیک ہو جاناں۔ تسیں دس دتا نہ میں اگلے مہینے نیٹے دے ویاہ آونا؟”
“ہور پتہ آ۔ تیرے ڈیڈی نے دسیا سی۔ بوتھ خوش ہوئی سن کے۔”
“اک واری پھیر چیتے کروائیو تے پورا دھیان رکھیو۔”
“رکھدے پئے آں۔ توں فکر نہ کر۔”
********
میں بھرا دا ویاہ کرن انڈیا آ گئی ہاں۔ گھر آوندے ہی سامان رکھیا۔ اٹیچی ‘چوں ماں جی لئی لیاندی کوٹی کڈھ کے دوڑی ملن آئی ہاں۔ اوہ بیٹھک وچ نواری پلنگھ ‘تے ہلکے جہے کاشنی چھال دی ڈوڈھھی بکل ماری، تلائی نال ڈھاسنا لائی بیٹھی ہے۔ پہلاں نالوں کمزور لگ رہی آ۔ میں گھٹ کے جپھی پاوندی ہاں، “ماں جی کیہا سی نہ میں ضرور ملونگی۔”
“دھیے! راضی رہُ، گورو بھلا کرے! ‘کلی آئی آں۔ پروہنا تے نوی کتھے آ؟”
“ماں جی نوی نال آیا تے پروہنا دو ہفتے بعد آو۔ میں پہلاں آ گئی پئی گھر ‘چ ممی ‘نہ ماڑا موٹا کم کروا دوں، نالے شوپنگ کر لوں تے تہاڈے کولوں ہور لوک گیت سکھ لوں…۔”
“ندھی، ‘شیت تیرا مُونہہ ایں دیکھنا سی۔ ہن ہنمت ٹٹ گئی…۔ مینوں لگدا ہن میری واری آ گئی دھیے…۔”
“ماں جی! چپ! مڑ کے ایداں نہیں کہنا۔ نالے واری دا کوئی پتہ نہیں کیدھی پہلاں آوے….تسیں اوہ گیت یاد کرکے رکھیو…گھڑیاں تاں گندی نوں دن گیا، جی رات ورھیاں دی آئی۔ میں ایتکاں سکھ کے جانا…۔ آہ کوٹی پاو، امریکہ توں لے کے آئی آں۔”
“اچھا! لے آہ توں اینی کھیچل کیوں کیتی؟ دھیاں نوں تاں دے کے توریدا…۔”
“ماں جی، کھیچل کادھی۔ ایہہ تاں بس ماڑی جھی نشانی لیاندی آ۔ تسیں ہمیشاں سوٹ دے نال لوک گیتاں دا شگن پا ک کے ای توردے او۔”
ماں جی کوٹی پا کے ہس پئی آ، “لے توں تاں مینوں ‘مریکن بنا ‘تا…۔”
ماں جی کولوں اٹھن نوں دل تاں نہیں مندا پر ہوائی سخر دی تھکاوٹ بہت آ۔ اگلے دن پھر ملن دا وعدہ کرکے آ گئی ہاں۔ گھر آ کے آرام کر لیا…۔
روز ممی نال لین دین دا کم کروا کے، شام نوں ماں جی نوں ملن جاندی ہاں۔ اج ٹانڈے توں شاپنگ کرکے آئی ہاں کہ ماں جی دے گھروں رون دی آواز گلی ‘چ سن رہی آ۔ میرا سامان ہتھوںں ڈگ پیا۔ کیہ ہویا؟ میں دوڑ کے اندر پہنچی ہاں۔ مینوں دیکھدے ہی چاچا مہیندر بولیا، “ندھی! چنگا ہویا توں آ گئی۔ شید تینوں ای اڈیکدی سی۔ تر گئی تیری ماں جی۔ پنج منٹ پہلاں ای، آخری ساہ للیا۔”
“…پر کیہ ہویا؟ چنگی بھلی تاں چھڈ کے گئی سی۔”
“ہونا کی؟ بہانہ بننا سی۔ چنگی بھلی بیٹھی روٹی کھاندی سی۔ ہتھو آ گیا۔ بس ساہ ای نی موڑیا۔ کول بیٹھیاں دے ہتھاں ‘چ ای….۔”
چاچی بھجنو نے رونہاکی آواز ‘چ کہے، “ندھی، تیری ماں جی چل گئی۔”
میں ماں جی دا ہتھ پھڑدی آں، “نہیں ماں جی تسیں ایداں کداں جا سکدے او؟ تسیں تاں مینوں ہور لوک گیت لکھواونے سی۔ میرے نال گھوڑیاں گاونیاں سی۔”
“چپ کر ندھی۔ ‘کلی ماں جی نہیں مری۔ لوک گیت وی مر گئے اج۔ تینوں پتہ تیرے امریکہ جان بعد کئی عاری پچھدی ہوندی سی کہ آہ ویاہاں ‘چ ہن چھوٹیاں جھگیاں والیاں نچاراں کیوں نچدیاں؟ بھیناں بھرجائیاں، مامیاں ماسیاں تے چاچیاں تائیانں سہاگ، گھوڑیاں کیوں نہیں گاوندیاں؟ فلمی گیت کیوں وجدے آ؟ سٹھنیاں دا ‘رواج کتھے گیا؟” ڈیڈی نے مینوں گھٹ کے گل نال لا لء۔
“ایداں دی موت وی چنگے کرما ‘نہ ای ملدی آ۔ کسے دا ہتھ نہیں لوایا۔”
“سچی گل آ بھرا جی! ساڈے پنڈ دی رونق مک گئی۔ مر گئے اج لوک گیت وی…۔”
“ہن کینھے گاونا تے کینھے وجاونا…؟”
“کتے پرات وجا وجا کے گاوندی تھکدی نہیں سی ہندی…۔”
ماں جی دے ویڑھے وچ سبھ گھسر مسر کرن لگ پئے نے…۔
سارا پنڈ ہی سوگ وچ ڈبگیائے۔ماں جی دے نونہاں پتاں سبھ اکٹھے ہو گئے نیں۔ گیتو وی اپنے بچیاں نوں نال لے کے آئی ہوئی آ۔ لوک اخسوس کرن آوندے نیں۔ میں وی موقع ملدے ہی جا بہندی ہاں…۔
کل چاچی پرسنی کہے، “راج کرکے گئی آ۔ ساری عمر کسے دی ہیٹھی نی جھلی…۔”
چاچا دھنا دسے، “میرے ویاہ نوں پتہ نہیں کیڑھے سادھ دا چولا تے کمنڈل منگ لیائی…سادھنی بن کے سبھ دے ڈھڈیں پیڑاں پا دتیاں۔ ہن اوہ گلاں کتھے؟
بھوآ کنتی ہسے، “میرے ویاہ دی تاں پچھو ای نہ! رات ویلے بوبو منسو نہ مل کے اوہ کھپ پائی…بولی پاون توں پیلھاں چیکاں ماریاں ٹھیکریں پہرے آلے ساہو ساہو ہوئے دیکھن آ گئے پئی شیت ویاہ آلے گھر کوئی چور آ گیا۔ اوہ ساہو ساہو ہوئے ڈانگاں چکی دوڑے آئے۔ آ کے دیکھیا تاں اینھے مُونہہ ‘تے کالکھ مل کے وال کھلار کے چڑیل دا سانگ رچا کے بھڑتھو پیا سی…۔
ماں جی دی انتم ارداس ہوئی نوں دو ہفتے ہو چلے نے پر مینوں آوندے جاندے اوہدے ہی بھلیکھے پیندے ہن….۔
ویاہ شروع ہو گیا۔ اج پنڈ وچ گاون دا سدا دتا ہے۔ میرا ویاہ دا چاء مدھم پے گیا۔ میں ماں جی دے گھر کولوں لنگھ کے آئی ہاں۔ من وچ چھلاں اٹھیاں نے…۔ سوچدی ہاں، ‘اج میں ماں جی جی دے نال میچ کردا سوٹ پا کے بھرا دے ویاہ دیاں گھوڑیاں گاونیاں سی۔ نچ نچ دھرتی ہلاونی سی…۔’
رات دی روٹی توں بعد گاون دی رسم شروع ہو گئی۔ سبھ اک دوجی دے مُونہہ ول دیکھ رھیاں نیں۔ چاچیاں تائیانں دچتی ‘چ نے کہ کداں گاونا شروع کرن؟ اوہناں نے تاں کدی گاون ‘چ پہل کیتی ہی نہیں۔
“چلو بھین جی! گھوڑیاں شروع کر لو ہن۔” ممی نے اک کے سبھ ول دیکھ کے کہے۔
“سچیں، چودھرانی ہوندی تاں ہن نوں نانکیاں دی ریل بنائی ہونیں سی۔ اپنے پنڈوں کوئی نانکا میل جت کے نہیں جان دتا تے آپ جتھے وی میل’ نہ گئی، دادکیاں نوں ہرا کے ای ساہ لیا۔ کہے بھرنڈاں عالی کوٹھڑی ‘چ بند کرکے ای جاوں ۔” بھوآ جندرو دا سر اداس ہوگیائے۔
“نہ ساڈے نہیں جدوں بھونگرنی نانکا میل لے کے گئے۔جاندی نے سٹھنیاں دیندیاں کملی دے سہرے دا منجا الٹا ‘تا اکھے وڈے گھراں دا آہ پھلکا…پھلکے چلا چلا کے گانڈھیاں دے گھر مارے۔”
“بھینیں چپ کرو ذرا۔ بھلا گیتو دی ماں جی کداں شروع کردی ہوندی سی؟ نیلا گھوڑا، نیلا گھوڑا…؟ یاد آ کسے نوں۔” تائی پریتو پچھدی آ۔
“لے تاں ہن گیتو دی ماں جی نوں ای یاد کری جاونگیاں کہ کچھ گاوگیاں وی…۔” تائی بچنو نے موڑواں جواب دتی۔
میرے دل وچ ماں جی دے موہ دی لہر اٹھی ہے۔ میں اچی آواز ‘چ گھوڑی شروع کیتی اے…۔
“نیلا نیلا گھوڑا، تلیدار کاٹھی، ویرا ویرا پہن کے سہرے چلیا سی۔
ریناں ڈر گئیاں، راہی بل ہوئے، کوئی کوئی حاکم چڑھ کے چلیا سی…۔”
“ہیں! آہ تاں نری پوری گیتو دی ماں جی دی آواز آ…۔”
“سچیں! یقین ای نہیں آ رہیا ندھی گاوندی کو چودھرانی..؟” سبھ چاچیاں تائیانں دنگ رہِ گئیاں نیں۔
“ندھی تیری ماں جی مری نہیں! تیری ماں جی امر آ…آہ لوک گیتاں دی جاگو جیڑھی اوہ اپنے پچھے چھڈ گئی آ نہ، ایہہ رہندی دنیاں تائیں جگمگ جگمگ کروگی… چل کڑے! اک ہور گا…میں وی سناں…۔” کولوں دی لنگھدے چاچے مہیندر نے میرے سر ‘تے ہتھ رکھ دتی..۔

(لکھن ورھا، 2008)