پنجاب دے جیدار سُپُتْر
بابائے صحافت تے پنجابی زبان دے عظیم محافظ مدثر اقبال بٹ
*اچا کر کے جاواں گا میں جگ تے بول پنجابی دا *
روزوار ” بھلیکها” دی 35 ویں ورہے گنڈھ تے خصوصی لکھت
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
تحریر : ڈاکٹر اظہار احمد گلزار
روزنامہ “بھلیکها”دی تاریخ وی ایہدے وانگوں نویکلی تے وکھری اے ۔ایہنوں مدثر اقبال بٹ ہوراں جنہاں دی پنجابی زبان تے ثقافت نال جڑت کسے شک و شبہے توں آزاد اے۔ 35 ورھیاں توں بلا تعطل بڑی باقائدگی نال چھاپ رہے نیں ۔
25/ مارچ 1990ء نوں ایہناں “بھلیکها” ہفتہ وار شروع کیتا سی ۔اوس زمانے ایہہ اک اخباری سائز دا اخبار سی جہیڑا 31 دسمبر 1995ء تک جمعہ دے جمعہ باقاعدگی نال چھاپے چڑھدا ریہا ۔ایہہ میگزین سائز وچ چار صفحے دا اخبار سی جیہدی پنجابی پڑھن والیاں نے بڑی سلاہنا کیتی ۔لکھاریاں تے شاعراں ایہدے نال بھرواں
تعاون کیتا ۔1995ء نوں ایہدے میگزین سائز نوں بدل کے پورے اخباری سائز وچ کر دتا گیا ۔31 دسمبر 1996ء تیکر ایہہ اخباری سائز چھ صفحیاں اتے چھپدا ریہا ۔
محترم مدثر اقبال بٹ ہوری پنجابی شاعر ، لکھیک تے پنجابی سیوک کار نیں۔ پیشے دے لحاظ نال اک منے پرمنے صحافی نیں ۔ پنجابی زبان دے ودھارے لئی آپ نے لاہور توں پنجابی روزنامہ “بھُلیکھا ” دے ناں توں شروع کیتا ۔ ایس توں علاوہ ناگ منی دے ناں توں پنجابی رسالہ وی چھاپدے سن تے ورلڈ پنجابی یونین دے قیام دا سہرا وی آپ دے سِر اے۔ پنجابی زبان تے ادب نال ٹٹ کے پیار کرن والے تے ایہدے سچے خدمت گار نیں ۔۔۔۔۔
روزوار “سجن” پنجابی زبان دا پہلا اخبار لہوروں چھپنا شروع ہویا ۔پنجابی نال پیار کرن والے کجھ جنونی منڈے ملک محمد جہانگیر ،ظفر یاب احمد ،جمیل احمد پال ، اقبال قیصر ،شفیق اعوان، عباس علی صدیقی ،الیاس گھمن ، رانا زبیر احمد اقبال قیصر مفت کم کردے رہے سن ۔اٹھاں مہینے وچ اس دی اشاعت تیہہ ہزار تیک جا اپڑی سی تے ایک ایک پرچہ ویہہ ویہہ ، چالھی چالھی بندے پڑھدے سن ۔۔انج روز کوئی لکھ کو پنجابی اپنا پرچہ “سجن “پڑھدے سن ۔۔۔
ایہو جیہے صدق دے اگے ،ایہو جیہے جنون دے اگے سجدہ کرن اتے دل کرتاسی پر سجن نوں کسے دی نظر لگ گئی ۔
” سجن “دی بندش نوں پنج سال ہو گئے سن تے لوکاں دی ایہہ منگ سی کہ ” بھلیکها” نوں باقاعدہ اخباری شکل دتی جائے ۔اس منگ نوں ای سامنے رکھدے ہوئے جنوری 1997ء وچ ایس ہفتہ وار روز نامے دی شکل دتی گئی تے ایہدے صفحے وی اٹھ کر دتے گئے۔
پر ویلے دیاں اوکڑاں ، پنجابی حکمراناں دی لاپرواہی تے اپنی زبان نال دشمنی پاروں ہولی ہولی ایہدے صفحے گھٹ دے گئے ۔پہلوں چھ ہوۓ تے فیر چار ۔۔ تے فیر چھ ۔۔۔انج چھ صفحیاں دا ایہہ اخبار پچھلے 35 سال توں باقاعدگی نال چھپ کے لوکاں تیکر جاندا اے ۔پنجابی زبان دا ایہہ دوجا ” بھلیکها” اخبار اج کل کلا کارا ای پنجابیاں دی نمائندگی کر ریہا اے ۔۔
“بھلیکها” پاکستان وچ پنجابی دا دوجا اخبار اے جیہڑا محترم مدثر اقبال بٹ ہوراں کڈھیا جیہڑے ایدوں پہلاں مختلف اردو اخباراں وچ نمائندگی کردے رہے سن ۔ اوہناں دا تعلق احمد نگر تحصیل وزیر آباد ضلع گجرانوالہ نال اے ۔1989ء دے لگ بھگ اوہ مستقل طور اتے لاہور شفٹ ہو گئے نیں ۔
“بھلیکها” چھ صفحیاں دا اخبار اے جیہڑا عام اخباراں نال کافی حد تیک رلدا ملدا سی ۔وچکارلے دو صفحے اداریے تے خبراں لئی وقف ہوندے سن ۔جد کہ باقی صفحیاں دی ونڈ عام اخباراں ورگی سی ۔
” بھلیکها ” نے میک اپ تے لے آؤٹ دے لحاظ نال اردو اخباراں دے نیڑے رہن دی کامیاب کوشش کیتی ۔شروع وچ ایہہ اک معیاری اخبار دے طور تے پسند کیتا گیا ۔ایہدے ادارتی صفحے اتے وی دلچسپ کالم تے مضمون شامل ہوندے سن ۔
” سجن ” دے مقابلے اتے “بھلیکها”دی زبان سادہ تے عام فہم ہوندی اے ۔ایہنوں دوروں ویکھ کے اردو اخباراں توں کسے وکھرے پن دا احساس نہیں ہوندا ۔ایس پاروں عام قاری نوں ایہدے نال کوئی اوپرا پن محسوس نہیں ہوندا ۔جیہڑا ” سجن ” نال ہوندا سی ۔ انجے ” لوکائی” اعجاز احمد پال ہوراں دی ایڈیٹری وچ یکم اپریل 2007ء نوں ساہمنے آیا جیہڑا ہن تیک اوکڑاں ، اوکھتاں تے مالی مسئلیاں دے باوجود چھاپے چڑھ رہیا اے۔ایہہ جمیل احمد پال ہوراں دے سچے صدق نال اج تیکر جیویں تیویں اپنی لج نوں پالی آ ریہا اے ۔ادارے ولوں نویں پنجابی لکھن والیا نوں سراہیا جاندا اے ۔تے سائنسی ادبی ثقافتی مضموناں نال سجیا ایہہ اخبار اپنا سفر جاری رکھ ریہا اے ۔”لوکائی” وی ” بھلیکها” وانگوں صرف اخبار ای نہیں ، ایہہ زبان دی تاریخ رقم کرن جا رہے اوہ ادارے نیں کہ جنہاں نوں پوری پوری سار اے کہ بولی ایس ویلے کیہڑے مندے حالاں چوں گزر رہی اے ۔ایہہ اپنی ماں بولی دے بچاء تے اوہدے پھلا دا وسیلہ نیں ۔
انج آکھ لوؤ کہ ” بھلیکها” تے عام اخباراں وچ سوائے زبان دے ہور کوئی اگھڑواں فرق نہیں۔۔۔
کسے وی زبان دے فروغ لئی اوہدے وچ چھپن والی کتاباں نال اخبار رسالیاں دا بڑا ہتھ ہوندا اے ، بد قسمتی نال پنجابی زبان نوں لہندے پنجاب وچ نہ تے ذریعہ تعلیم دا درجہ حاصل اے تے نہ ای ایہنوں سرکاری طور تے کوئی سرپرستی ملدی اے ۔جیہدا نتیجہ ایہہ وے کہ ایس زبان دی حالت دوجیاں پاکستانی زباناں نالوں بہت ماڑی اے ۔سندھ وچ سندھی تعلیمی زبان اے ،جیہدے وجہ توں سندھی زبان اندر 200 سو توں ودھ روزوار اخبار تے بے شمار رسالے نکلدے نیں ۔ پشتو زبان وچ وی درجن توں ودھ اخبار تے کئی رسالے نکلدے نیں ۔
ایس طراں بلوچی اخبار تے رسالے وی وادھو نیں ۔جد کہ پنجابی دی حالت انہاں نالوں ماڑی اے ۔گزرے ہوئے 75 ورھیاں وچ ایہدے وچ ہن تیکر صرف چار اخبار نکل سکے نیں ، ایہناں وچوں ” بھلیکها” اوہ اخبار اے جہنے سبھ توں وڈی عمر پائی اے’ ایس ویلے ایہہ اپنی زندگی دا 35 واں ورھا پورا کر رہیا اے۔
روزنامہ “بھلیکها” دے چیف ایگزیکٹو مدثر اقبال بٹ ہوراں پہلے دن ای ایہہ گل کھل کے کہہ دتی سی کہ بہت سارے اخبار جدوں شروع ہوندے نیں تے منافقت توں کم لیندے ہوئے آکھدے نیں کہ اسیں غیر جانب دار رہواں گے پر مشاہدے تے تجربے توں ثابت ہویا کہ مگروں بہت سارے اخباراں ظالماں دے مقدمے دی پیروی شروع کر دتی تے مظلوماں نوں رگڑا دین دی پالیسی نوں اپنی منزل بنا لیا ، میں اپنے تے اپنے ساتھیاں ولوں اج ایہہ اعلان کر رہہا آں کہ اسیں ظالم دے خلاف لڑاں گے تے مظلوم دیاں دعاواں نوں سبھ توں وڈی دولت سمجھ دیاں ہویاں صحافت تے پنجابی زبان وچ انقلاب لیاواں گے ۔
محترم مدثر اقبال بوراں دی کوششاں نال روز وار ” بھلیکها” نے اوہ کر کے دکھایا جو آکھیا سی۔۔
ہن روزوار “بھلیکها” اک اخبار ای نہیں سگوں نویں پنجابی سماج ،کلچر، تہذیب ، ادب تے آرٹ دی تواریخ وی اے ۔ “بھلیکها” نے اپنے عہد وچ نجم حسین سید ، ڈاکٹر شہباز ملک ، تنویر بخاری توں لے کے ظفر لاشاری ،منظور اعجاز ،ڈاکٹر شوکت علی قمر ، الیاس گھمن ، جمیل احمد پال ، نادر جاجوی ، غلام رسول شوق ، بشیر باوا ، دلشاد احمد چن ،اکبر لاہوری ، صدیق تاثیر ، ساجد گل ، سلطان کھاروی ، زاہد حسین ورگے منے ہوۓ لکھاریاں دیاں شعری تے نثری لکھتاں چھپ دیاں رہیاں جدوں کہ ڈاکٹر اجمل نیازی، ڈاکٹر صغری صدف، ڈاکٹر مبارک علی ، نذیر ناجی تے ایہو جہے کئی ہور لوکاں دیاں لکھتاں دے پنجابی ترجمے وی چھاپے چڑھدے رہندے سن۔ ۔۔۔
ایہدے وچ کوئی شبھا نہیں کہ “بھلیکها”نے پنجابی زبان تے ادب نوں نویں لفظالی دتی اے ۔جو ایس دے مطالعے وچ نظر آوندی اے ۔اج دے جدید دور وچ جدوں کہ روز کوئی نہ کوئی نویں ایجاد سامنے آ جاندی ہے ،دنیا دیاں ساریاں ہی زباناں نوں نویں لفظالی گھڑن دا مسئلہ درپیش اے۔خاص کر ساڈیاں مشرقی زباناں جو پچھڑیاں ہویاں نیں ۔انگریزی ، فرانسیسی ، جرمن تے انج دیاں ہور زباناں وچ نویں نویں فلسفے سائنس تے ہور علماں بارے بے شمار لفظ موجود نیں پر ساڈے ایتھے اینہاں چیزاں دا ترجمہ کرنا پیندا اے تاں مشکل پیش آوندی اے ۔
شروع دور وچ” بھلیکها” دی زبان اردو اخباراں دے بہت نیڑے سی ۔انج لگدا سی جیویں ‘ کا’ کے’کی ورگے لفظاں دی تھاں وا ‘ وے’ وی” لا کے سار لیا جاندا اے ۔ایہہ عمل سادے عام قاری لئی بہت ٹھیٹھ لفظ ورتن دا رجحان ودھدا نظر آوندا اے ۔آج اسیں ایہدے وچ ” خد کش حملہ” دی تھاں”آپا مار ہلا”دے لفظ ویکھنے آں ۔” لہجہ” دی تھاں ” کونی” تے لڑکپن دی تھاں “نڑھیپا” ورگے لفظ ورتے جاندے نیں ۔ایہدے نال زبان تے ٹھیٹھ ہو جاندی اے پر عام قاری واسطے کئی وار مشکل بن جاندی اے ۔
روزوار ” بھلیکها” نے پنجابی زبان تے ادب دی سیوا دا کم بھرواں کیتا اے ۔پنجابی زبان دے کلاسیک شاعراں دا کلام وی رج کے چھاپیا۔تے نویں لکھن والیاں دی وی بھرویں حوصلہ افزائی کیتی اے ۔جس دی نتیجے وچ ایسے لکھاری تے شاعر وی ساہمنے آئے نیں جنہاں نوں پہلے کوئی نہیں جاندا سی۔ ایہدے وچ کوئی شبھا نہیں کہ پاکستان وچ پنجابی زبان دی صحافت اجے تیکر اپنے مڈھلے پڑاء وچ ای اے ۔تے اسیں ایہنوں ادب توں وکھرا کر کے نہیں ویکھ سکدے ۔روزوار ” بھلیکها” نے پنجابی ادب دے فروغ وچ کسے نہ کسے حد تیکر بھرواں کردار ادا کیتا اے ۔ایہدے وچ تواتر نال ادبی مضمون چھپدے رہندے نیں ۔روزوار ” بھلیکها”وچ روز ای اداریے والے صفحے دا آدھا ہیٹھلا حصہ شاعری تے غزلاں واسطے وقف ہوندا اے ۔ایہہ حصہ وی ادب دا ای فروغ کر ریہا اے ۔۔۔روزوار ” بھلیکها ” دا اک مکمل رنگین صفحہ روز ای کسے نہ کسے وڈے شاعر ، ادیب ، کھوج کار ، پارکھ تے سوہجوان دے بھرویں تعارف تے مشتمل ہوندا اے ۔۔۔ایہہ وی ادب دی اک شاندار سیوا اے ۔۔۔۔ایس اخبار دے ادارتی صفحیاں نوں دو حصیاں وچ ونڈیا ہویا اے ۔اوپرلے ادھے حصے وچ دو کالم اداریے لئی وقف نیں جنہاں دے نال دا مذہبی کالم تے باقی پنج کالماں وچ مضمون ہوندے نیں ۔۔۔
روزوار ” بھلیکها” اج اک مکمل تے بھرواں اخبار اے ، ایس دی اک اپنی تاریخ تے تاریخی اہمیت اے پر ایہدے پچھے وی اسیں ویکھ دے واں جو پنجابی زبان نال جڑے تے کمٹڈ
لکھاریاں دیاں کئیاں نسلاں دے جگراتے تے خون دل بلن نال اج اسیں ایتھے اپڑے واں جس نوں اسیں سنگ میل آکھ سکدے آں ۔جس توں پنجابی پیارے اپنا سفر جاری رکھن لئی راہنمائی حاصل کر سکدے نیں ۔۔
پنجابی زبان لئی مدثر اقبال بٹ ہوراں دیاں کوششاں نوں جناں وی سراہیا جاوے ، گھٹ اے ۔حقی تے سچی گل اے کہ مدثر اقبال بٹ ہوراں دیاں پنجابی زبان دے ودھارے لئی کیتیاں کوششاں لائق تحسین نیں۔
پنجابی دے سر دا تاج مان جوگ مدثر اقبال بٹ صاحب نے تیز ہواؤاں وچ نہ صرف پنجابی زبان دے دیوے نوں روشن کر کے رکھیا ہویا اے سگوں زمانے دے حوادث تے تیز جھکڑاں توں محفوظ وی رکھیا ہویا اے ۔
مدثر اقبال بٹ ہوراں دا اپنا آکھنا اے کہ میں ساری زندگی کوشش کیتی اے کہ ظالم دے خلاف سینہ سپر رہواں تے مظلوم دے نال کھڑا ہوواں ۔ اونہاں دا آکھنا اے کہ میں 1987ء وچ گوجرانوالہ توں لاہور آیا تے عملی صحافت دا آغاز کیتا ۔
اونہاں دا آکھنا اے پئی میں اپنے ہر عمل دا اللہ نوں جواب دہ واں ، کدی زندگی وچ اجیہا کم نہیں کیتا جیہدے توں اللہ پاک دے حضور شرمندگی ہووے ۔
جے کر اسیں روزوار ” بھلیکها” دا ادبی پدر تے تجزیاتی مطالعہ کردے آں تے سانوں جتھے ایہہ پتہ چلدا اے جو اس دے چیف ایگزیکٹو جناب مدثر اقبال بٹ ہوراں ، چیف ایڈیٹر عاطف ریحان بٹ ، تے نال نال جمیل احمد پال اکرم شیخ، حسین شاد تے باقی سارے اوہو ای لوگ اس دے نال متعلق رہے نے ان ساریاں دا ادب نال بڑا گوہڑا سمبندھ نظریں آوندا اے ۔تے انہاں 11 جنوری 1997 نوں سامنے آون والے پہلے پرچے دا مکھ بنایا ۔ایس دی بھرمی گواہی لے کے آوندا اے جس اوپر نہ صرف حضرت وارث شاہ ، حضرت شاہ حسین، حضرت بابا فرید الدین گنج شکر ،حضرت خواجہ غلام فرید ، حضرت بابا بلھے شاہ ، حضرت بابا سلطان باہو ،حضرت میاں محمد بخش ہوراں دیاں خوبصورت مورتاں چھپیاں سگوں ایہدے اوپر اک مقصدی تے پنجابی بولی دے ودھا دے خمیر وچ گھنیا بابا نجمی ہوراں دا ایہہ شعر وی ملدا اے ۔۔
اچا کر کے جاواں گا میں جگ تے بول پنجابی دا
گھر گھر وجدا لوک سنن گے اک دن ڈھول پنجابی دا
ایہہ شعر اکا ساڈی گل نوں ای سچیاں کر کے وکھا ریہا اے ۔سگوں صحافت نال ادب تے شاعری دی جڑت دی جیہڑی گل کیتی گئی اوس نوں پوریاں کردا وی نظری آوندا اے ۔
روز وار ” بھلیکها” لاہور بارے ایس تفصیلی جائزے مگروں اسیں اس نتیجے تے اپڑ دے آں ۔۔جو روزگار کھان پین دے نال پنجابی زبان ادب کلچر تے صحافت دی حدوں ودھ خدمت کیتی اے ۔اوہو سدا جیوندی اے ۔
روز وار ” بھلیکها” دا آغاز بہت مبارک مہینے یعنی رمضان المبارک وچ ہویا سی ۔موڑ اسیں ایہہ کہہ سکدے آں جو روز وار ” بھلیکها ” توں انج اوس ویلے دے سیاسی ، سماجی ،معاشرتی ، قومی تے بین الاقوامی نوعیت دے مسئلياں توں جانکاری حاصل ہوندی اے ۔تے اوس ویلے دی ساری تواریخ بھی اگھڑ کے ساڈے سامنے آوندی اے ۔۔انج ایس روزوار ” بھلیکها ” دے سارے سفر، سارے پندھ ، سارے فاصلے ،سارے سلسلے، بہوں روشن ،بہو سونے تک دے واں بھانویں آگے دا سفر ایناں روشن ،تے نہ ای ایناں آسان جاپدا اے ۔پڑھیاریاں دی گنتری ودھدی نظریں آوندی اے نہ ای پرائمری پدھر توں پنجابی زبان نوں تعلیم دا ذریعہ دسیا گیا اے تے نہ ای اشتہار ملن دی کوئی چنگی صورت نظری آرہی اے ۔۔پر فیر بھی اسیں ویکھ دے واں جو ایہدے چیف ایگزیکٹو مدثر اقبال بٹ ہوراں تے اونہاں دی ساری ٹیم دے حوصلے بلند نظر آوندے نیں تے خبر ، کالم ،ایڈیٹوریل تے فیچر اوسے طراں سوہنے بھرویں ڈھنگ وچ پیش کیتے جاندے نیں ۔تے روشنی دا ایہہ سفر آگے تے ہور آگے ودھدا جا ریہا اے تے اسیں اج وی آس رکھدے واں جو آون والے ویلے وچ روز وار ” بھلیکها ” پنجاب دا ای نہیں سگوں پورے پاکستان دا نمائندہ تے اہم اخبار ہووے گا ۔۔۔۔
مدثر اقبال بٹ ہوری شاعر وی نیں ۔۔اوہناں دے کجھ شعر ۔۔۔ ۔۔
میرے آسے پاسے خاب
ہو گئے ہنجو ہاسے خاب
کدھر گئے اوہ بچپن موسم
لے کے بے وسواسےخاب
ساڈی جھولی کوئی نہ پاوے
مٹھے شہد پتاسے خاب
تعبیراں دا پانی لبھن
ساڈے ات پیاسے خاب
گوڑھی نیندر بال پنے دی
نہ اوہ بے احساسے خاب
ہوئے یرانے اج مدثر
دیون کویں دلاسے خاب
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
ہور طرحاں دی ہور کہانی ہو جائے گی
تیرے باجھوں مٹی پانی ہو جائے گی
تیرا جانا دکھ میرے لئی عمراں دا
لوکاں لئی ایہہ گل پرانی ہو جائے گی
آساں جے کر ہن وی یارو پگیا نہ
جیون دی ایہہ کھاٹ الانی ہو جائے گی
ہوراں لئی ایہ دنیا مرمک جانی اے
نہیں نہیں ایہ حشر دی ہانی ہو جائے گی
تیری سوچ مدثر بالاں والی اے
تیرے توں کوئی گل سیانی ہو جائے گی
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
